SUBCOMANDANTE MARCOS

Ο άνθρωπος πίσω απ' την κουκούλα 

1.   2.   3. 

ΟΙ ΜΕΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΕ

ΡΕΖΙ ΝΤΕΜΠΡΕ. "Ο Μάρκος έχει την ιστορία του Μεξικού στο αίμα του. Περίεργος ελευθεριακός που σκέφτεται σαν πατριώτης, διοικεί έναν ιεραρχημένο στρατό κι αντιδρά με όρους κοινοτικούς, όχι ατομιστικούς. Γιατί ο νέος ζαπατισμός, η χοντροκομμένη απλότητα του ηγέτη του τουλάχιστον, δεν είναι παρά η εξίσωση του παλιού: το Ευαγγέλιο συν το πόντσο, η βιβλική παράδοση των ευαγγελιστών συν η αγροτική παράδοση των ξεριζωμένων ινδιάνων, κι όλα αυτά στην υπηρεσία μιας θρησκείας της πατρίδας. Οπως το 1910, η επιστροφή της γης και η έξωση των εμπόρων από το ναό είναι οι δυό κυριότερες βλέψεις του κινήματος" ("La guerilla autrement", Le Monde 14/5/1996).

ΜΑΣΚΟΦΟΡΟΙ. "Οι Ζαπατίστας λένε: `Είμαστε οι άνθρωποι κι οι γυναίκες δίχως πρόσωπο και δίχως όνομα'. Την εποχή της παρανομίας, οι κουκούλες τους προστάτευαν πιθανόν από τις ενέργειες του εχθρού. Τη στιγμή που ο πόλεμος ξεσπά, η σημασία τους είναι πλέον συμβολική. Στερώντας τους την ταυτότητά τους, οι μάσκες πιστοποιούν την ανιδιοτέλειά τους. Αυτοί οι άντρες κι αυτές οι γυναίκες δεν αποζητούν ούτε τον πλούτο ούτε τη δόξα. Δεν είναι παρά αγωνιστές της σκιάς. Δέχτηκαν να θυσιαστούν και να εξαφανιστούν, όταν έρθει η ώρα. Αν αυτός ο λόγος ακουμπά τους μεξικανούς, είναι γιατί είναι βαθιά ριζωμένος σε διάφορα στρώματα της κουλτούρας τους. Ακόμα και σήμερα, στην πρωτεύουσα,, ο εκπρόσωπος όλων των λαϊκών οργανώσεων που δημιουργήθηκαν την επαύριο του [Gσεισμού του 1985, ο Superbarrio, φοράει μάσκα. Μισός κατσέρ - μισός Φαντομάς, ουδέποτε την αποχωρίστηκε, ακόμα κι όταν διαπραγματεύεται με τις αρχές της πρωτεύουσας. Κανείς δεν έχει δει ποτέ το πρόσωπό του" (Rene Rodriguez "Portrait de Ragael Guillen, alias le sous- commandant Marcos", Esprit, 6/96).

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΕΣ. Στις ατέρμονες διαπραγματεύσεις του Σαν Αντρές, οι Ζαπατίστας αντιπροσωπεύονται από το σύνολο της Παράνομης Επιτροπής. Αυτή η εμμονή στην παραδοσιακή συλλογικότητα των ινδιάνικων κοινοτήτων δυσανασχετεί τους κυβερνητικούς αξιωματούχους, που θα προτιμούσαν ως συνομιλητές τους πανεπιστημιακούς "συμβούλους" του ΕZLN κι όχι τους "άξεστους" ιθαγενείς. "Με τη θεωρία ότι οι λευκοί συνεννοούνται μεταξύ τους καλύτερα, ας αφήσουμε το βαρετό χρόνο των ιθαγενών κι ας έρθουμε στο θέμα, ο [επικεφαλής της κυβερνητικής αντιπροσωπείας] Mάρκο Αντόνιο Μπερνάλ πρότεινε τουλάχιστον δυο φορές να συναντηθεί κατ' ιδίαν με το subcomandante Μάρκος όταν αυτός βρέθηκε στο Σαν Κριστόμπαλ την περασμένη βδομάδα", διαβάζουμε στη Jornada της 18/7/96.

ΧΟΥΑΝ ΒΙΓΙΟΡΟ. "Νομίζω πως η κυβέρνηση συνέβαλε σε μιά εκ νέου μυθοποίηση με το να δώσει υπερβολική σημασία στο πρόσωπο και στο όνομα του subcomandante. Η δίωξη τον `εξανθρώπισε': κάποιος με γονείς, γείτονες, συμφοιτητές, που θα ήταν ολόιδιος με οποιονδήποτε από τη μεσαία τάξη αλλά δεν είναι, μόνο και μόνο γιατί είναι λαμπρότερος: βραβευμένος από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Λόπες Πορτίγιο σαν καλύτερος φοιτητής του Μεξικού, με διαμονή στη Γαλλία και τη Νικαράγουα. Κανένα στοιχείο δε δείχνει `βαρβαρότητα' και `ψυχωτικό τρομοκράτη'" (από συνέντευξη του μεξικανού συγγραφέα στο φοιτητικό περιοδικό La Guillotina, τχ.31, 3-4/1995).

ΡΑΦΑΕΛ ΓΚΙΓΙΕΝ. Η διπλωματική εργασία του πάλαι ποτέ άριστου φοιτητή - "Φιλοσοφία και εκπαίδευση: πρακτικές του λόγου και ιδεολογικές πρακτικές" (εκδ.UNAM 1980) - ήταν επόμενο να τραβήξει την προσοχή, ύστερα από την επίσημη ταύτιση του συγγραφέα της με το Subcomandante. Κάποιοι ξαφνιάστηκαν από τις βασικές θεωρητικές αναφορές του έργου (Αλτουσέρ, Φουκώ και, δευτερευόντως, Πουλαντζάς), ενώ άλλοι στάθηκαν κυρίως στα τελικά συμπεράσματα του 23χρονου, τότε, φοιτητή: "Η φιλοσοφία είναι ταξική πάλη στο θεωρητικό πεδίο. Δεν υπάρχει λόγος αθώος. Ο φιλοσοφικός λόγος είναι λόγος πολιτικός, αρθρωμένος με μια ταξική θέση (...) Σημασία έχει η Πολιτική, το να παίρνεις μια πολιτική θέση που θα καθιστά δυνατή μιαν άσκηση της φιλοσοφίας διαφορετική από την ακαδημαϊκή. Μονάχα η προλεταριακή πολιτική είναι σε θέση να επιτρέψει κάτι τέτοιο" ( Felix Hoyo "De filόsofo a subcomandante?", La Guillotina, τχ.31, 8-9/1995).

ΑΝΑ ΜΑΡΙΑ. Η νεαρή ( γύρω στα 28-30) ταγματάρχης και υποδιοικητής του ιππικού του EZLN όχι μόνο αναφέρεται συχνά στα κείμενα του Μάρκος αλλά κι αποτέλεσε προνομιακό σύνδεσμό του με τον υπόλοιπο κόσμο σε μια σειρά περιπτώσεις. Ηταν αυτή λχ που έδωσε στους δημοσιογράφους την πρώτη ανακοίνωση του Sub μετά τη δραματική αναδίπλωση του '95 στη ζούγκλα ή που διάβασε το μήνυμά του στην εναρκτήρια τελετή της πρόσφατης Διηπειρωτικής Συνάντησης. Συμπτώσεις που δεν πέρασαν, φυσικά, απαρατήρητες: σύμφωνα με τον εκλαϊκευτή των αστυνομικών φακέλων Κάρλος Τέλο Ντίας, η "απ' ό,τι φαίνεται όμορφη" Ανά Μαρία "είναι γυναίκα του Μάρκος" από το 1985 ( "La rebeliόn de las Canadas", σ.26 & 177). Ως σίγουρα πάντως μπορούν να θεωρηθούν μόνο η καταγωγή της - ινδιάνα Τσοτσίλ από μια κωμόπολη του βόρειου Τσιάπας - και το ότι για τη μαζική βάση των Ζαπατίστας αποτελεί θρυλική μορφή: η μονάδα της ήταν αυτή που κατέλαβε την Πρωτοχρονιά του '94 το Σαν Κριστόμπαλ ντε λας Κάσας.

ΧΟΣΕ ΑΡΤΟΥΡΟ. Παρόλο που αναγνωρίζει τη συμβολή της πρωτότυπης γλώσσας του Μάρκος στην απήχηση του EZLN ανάμεσα στους ιθαγενείς, ο κομαντάντε του EPR δεν παραλείπει να καταθέσει τις αντιρρήσεις του: "Η ποίηση δε μπορεί να είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Μέσω του λόγου έχει επιτευχθεί η ανάπτυξη μιας ηθικής δύναμης, αν όμως αυτός δε συνοδεύεται από πιο σταθερά στοιχεία - από άποψη θεωρητική, πολιτική κι ιδεολογική - τείνει τελικά να σπαταληθεί και να σκορπιστεί. Η πρόκληση είναι όχι μόνο να δημιουργήσει κανείς μιαν ηθική δύναμη αλλά και να της δώσει υλική υπόσταση, έτσι ώστε να μπορέσει να πραγματοποιήσει τα κοινωνικά και ιστορικά καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας" (συνέντευξη στο περιοδικό Proceso, 11/8/96).


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Subcomandante Marcos - EZLN "Ζαπατίστας. Η φλόγα της εξέγερσης" (Αθήνα 1996, εκδ.Στάχυ). Συλλογή των κυριότερων κειμένων του Μάρκος και της Παράνομης Επαναστατικής Επιτροπής Ιθαγενών. 

"... από τα βουνά του μεξικάνικου νότου" ( τχ.1, Θεσ/νίκη 1995 & τχ.2, Αθήνα - Θεσ/νίκη 1996). Αρκετά επιμελημένη έκδοση της ελληνικής Πρωτοβουλίας Αλληλεγγύης προς τους Ζαπατίστας.

Νeil Harvey "Reformas rurales y rebeliόn zapatista: Chiapas 1988-1994" στο συλλογικό J.D.Lioyd & L.P.Rosales (coord.) "Paisages rebeldes. Una larga noche de rebeliόn indigena" ( Πόλη του Μεξικού 1995, εκδ. Universidad Iberoamericana). Ανάλυση σε βάθος των κοινωνικοοικονομικών αιτίων της εξέγερσης του Τσιάπας. Εμφαση στη σχέση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής της δεκαετίας του '80 με τη ριζοσπαστικοποίηση των ιθαγενών κοινοτήτων.

Carlos Tello Diaz "La rebeliόn de las Canadas" (Πόλη του Μεξικού 1995, εκδ. Cal y Arena). Η αστυνομική εκδοχή της προϊστορίας του κινήματος των Ζαπατίστας, από την αγροτική μετανάστευση της δεκαετίας του '50 μέχρι το εντυπωσιακό ντεμπούτο της Πρωτοχρονιάς του '94. 

Αlma Guillermoprieto "The shadow war" (The New York Review of Books 2/3/1995). Συνοπτική ανάλυση της προέλευσης και των χαρακτηριστικών του EZLN, από μιά διεισδυτική και αρκετά κριτική σκοπιά. 

ΔΕΙΤΕ

Marcos, historia y palabra του Κριστιάν Καλόνικο (1996). Eκτενής αυτοβιογραφική συνέντευξη του subcomandante στην ανεξάρτητη ομάδα Marca Diablo. Εξιστόρηση της σταδιακής ανάπτυξης του EZLN στη ζούγκλα Λακαντόνα και ανάλυση της στρατηγικής των Ζαπατίστας για συμμαχία με την "Κοινωνία των Πολιτών".

Chiapas, dialogo bajo amenaza της ανεξάρτητης τηλεοπτικής ομάδας Canal 6 de Julio (1995). Καταγραφή της εύθραυστης ισορροπίας που επικρατεί στο Τσιάπας μετά την κατάληψη της "απελευθερωμένης ζώνης απ'το στρατό και την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων.

Contrainsurgencia. Video testimonio της Γιολάντα Ρόσιο Ρέζα Αστουνσίγιο (1996). Κινηματογραφική αποτύπωση της καθημερινής παρενόχλησης των ιθαγενών κοινοτήτων απ' το στρατό, εν μέσω εκεχειρίας, με πρόσχημα την "εκστρατεία κατά των ναρκωτικών". Ντοκουμέντο του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Σαν Κριστόμπαλ.

(Ελευθεροτυπία, 6/10/1996)