ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΑΝ. ΣΟΥΔΑΝ

Με τους αντάρτες του γαλάζιου Νείλου 

1.   2.   3. 

"Το παλιό και το νέο Σουδάν"


"Κυριότερη συμβολή μας στην αντίσταση είναι ότι καταστρέψαμε τα στερεότυπα. Δεν είναι δυνατό να γίνεται πλέον λόγος για "θρησκευτικό πόλεμο" ανάμεσα στο Ισλάμ και τη Χριστιανοσύνη: οι περισσότεροι στη SAF είμαστε μουσουλμάνοι αλλά πολεμάμε με το όπλο στο χέρι ενάντια στην ισλαμική δικτατορία, για ένα δημοκρατικό και μη θρησκευτικό Σουδάν. Ο αγώνας μας έχει καθαρά πολιτικό περιεχόμενο".
Πρόεδρος της SAF και συνομιλητής μας, ο ταξίαρχος Αμπντελαζίζ Χάλιντ Οσμάν ήταν μέχρι τον Ιούνιο του 1989 στέλεχος των σουδανικών ενόπλων δυνάμεων. "Μέχρι το 1977", θυμάται, "ήμουν ένας απολίτικος αξιωματικός. Με τον καιρό, μαζί με κάποιους συναδέλφους συνειδητοποιήσαμε το ρόλο που έπαιζε η δικτατορία του Νιμέιρι στη δυστυχία του λαού μας κι αποφασίσαμε να αντιδράσουμε, σχηματίζοντας μια συνωμοτική ομάδα με την ονομασία `Φιλελεύθεροι Αξιωματικοί'. Συνεργαστήκαμε με την παράνομη αντιπολίτευση: τα συνδικάτα, τους φοιτητές, τις γυναίκες που τότε πάλευαν για πρώτη φορά ενάντια στον ισλαμικό νόμο. Μετά την εξέγερση του 1985, παραδώσαμε την εξουσία στο λαό και γυρίσαμε στους στρατώνες μας". Ύστερα ήρθε το πραξικόπημα του 1989, η απόταξή του τη δεύτερη μέρα της δικτατορίας, η σύλληψη. "Φυλακίστηκα για ένα διάστημα, 18 μήνες. Ύστερα κατάφερα να το σκάσω στην Αίγυπτο και πέρασα στην αντίσταση, μαζί με ανθρώπους που γνωριζόμασταν από την εποχή του Νιμέιρι: συνδικαλιστές, πρώην φοιτητές, παλιά στελέχη κομμάτων που διαλύθηκαν... Στην ουσία, πρόκειται για τη συνέχιση του ίδιου αγώνα, με καινούρια όμως μέσα". Η συζήτησή μας διεξάγεται στην Ασμάρα, πρωτεύουσα της Ερυθραίας, κι ο συνομιλητής μας θυμάται την εποχή της πρώτης γνωριμίας του με τον σημερινό πρόεδρο της χώρας, Ισάιας Αφεουόκι: "Ημουν τότε αξιωματικός στο ανατολικό Σουδάν κι αυτός επικεφαλής των ανταρτών της Ερυθραίας. Γίναμε φίλοι. Επειτα άλλαξαν οι καιροί, αυτός έγινε αρχηγός κράτους κι εγώ βγήκα στο βουνό..."
Βασικό στοιχείο της πολιτικής ανάλυσης της SAF είναι η διάκριση μεταξύ "παλιών" (παραδοσιακών, θα λέγαμε) και "νέων" πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό της αντίστασης. "Ο αγώνας μας είναι διμέτωπος", τονίζει ο συνομιλητής μας. "Από τη μια, διεξάγουμε ένοπλο αγώνα για την ανατροπή της ισλαμικής δικτατορίας, ως μέρος του ευρέως συνασπισμού της Εθνικής Δημοκρατικής Συμμαχίας. Ταυτόχρονα όμως, στο εσωτερικό αυτής της αντιπολίτευσης, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με αυτό που θεωρούμε πως εκπροσωπεί το `παλιό Σουδάν' -με τα κόμματα που κυβέρνησαν τη χώρα από την εποχή της ανεξαρτησίας μέχρι το 1989 και δημιούργησαν το πολιτικό κλίμα που επέτρεψε στους φανατικούς ισλαμιστές να καταλάβουν την εξουσία. Εμείς είμαστε ένα δημοκρατικό κίνημα που παλεύει για το διαχωρισμό θρησκείας και κράτους, για μια κοινωνία των πολιτών. Τα παραδοσιακά κόμματα, τόσο το UDP όσο και το Oumma, έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα. Στην πραγματικότητα τo ΝΙF βγήκε από τις δικές τους τσέπες. Τα περισσότερα στελέχη του είναι πρώην δικά τους -ο Τουράμπι είναι συγγενής του Μάχντι και απλώς μάζεψε τα εξτρεμιστικά στοιχεία των κεντρικών πολιτικών σχηματισμών". Εντελώς διαφορετική είναι η κριτική που ο ηγέτης της SAF απευθύνει προς το ΚΚ Σουδάν, το μεγαλύτερο της Αφρικής πριν από το πραξικόπημα: "Μάχονται ενάντια στο καθεστώς, αποφεύγουν όμως να οργανώσουν ένοπλο αγώνα. Αν όμως οι κομμουνιστές δεν πάρουν τα όπλα ενάντια σε μια ισλαμική στρατιωτική δικτατορία, πότε θα τα πάρουν;"
Μια από τις βασικές καινοτομίες (και επιτυχίες) της SAF, ο Αμπού Χάλιντ θεωρεί ακριβώς την υπέρβαση της επαναστατικής παράδοσης που θέλει τους "βόρειους" Σουδανούς να διστάζουν να περάσουν από το "μαζικό" κίνημα στο ένοπλο. "Από την εποχή του αγώνα για την Ανεξαρτησία, οι Βόρειοι δε φοβούνταν να βγουν στους δρόμους και να αντιμετωπίσουν τα τάνκς, απουσιάζει όμως οποιαδήποτε παράδοση στρατιωτικής αναμέτρησης με την εξουσία. Στην αρχή αντιμετωπίσαμε αρκετές δυσκολίες για να πείσουμε τους συνδικαλιστές ή τους φοιτητές να βγουν στο βουνό, να πιάσουν όπλο... Τελικά, τα καταφέραμε". Παλιός φοιτητής και σήμερα αυτοσχέδιος κινηματογραφιστής της οργάνωσης, ο Νάϊλ Αμπντουραχμάν θα μας δώσει λίγες μέρες αργότερα στο Μπαχαρντάρ τη δική του ερμηνεία γι' αυτή τη στρατηγική μεταβολή: "Στην πραγματικότητα δεν είχαμε άλλη επιλογή. Ηταν αδύνατο να ζήσουμε πια εκεί κάτω..."



ΜΕΝ - ΔΕ

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ. Η Συμμαχία Σουδανικών Δυνάμεων ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1994 από άτομα και συλλογικότητες που, με κάποια ελευθεριότητα στους χαρακτηρισμούς, θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε "νέα σουδανική αριστερά": συνδικαλιστές γνωστοί από τους αντιδικτατορικούς αγώνες της δεκαετίας του '80 και το κίνημα για την ειρήνη ("η μισή σουδανική αντιπροσωπεία στη διάσκεψη του Κόκα Ντάμ για την επίλυση της σύρραξης Βορρά-Νότου το 1986 αποτελούνταν από ιδρυτικά μέλη της SAF", μας εξηγούν) και δημοκράτες αξιωματικοί που λίγο πριν το πραξικόπημα του 1989 είχαν προσυπογράψει τελεσίγραφο προς την κυβέρνηση Μάχντι, απαιτώντας άμεσο τερματισμό του πολέμου. Το πρώτο της συνέδριο πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο αργότερα στην Ασμάρα και υιοθέτησε μια στρατηγική ένοπλου αγώνα για την ανατροπή του ΝIF. Οι πρώτες ένοπλες ενέργειες σημειώθηκαν στα τέλη της ίδιας χρονιάς και στις 12 Δεκεμβρίου 1996 κηρύχθηκε επίσημα η έναρξη του επαναστατικού πολέμου "για την ελευθερία και ένα δημοκρατικό, ενιαίο κράτος των Πολιτών".

Ο ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ. Η Εθνική Δημοκρατική Συμμαχία (NDA) αποτελεί το ευρύ συλλογικό σχήμα της σουδανικής αντιπολίτευσης. Ιδρύθηκε στα τέλη του 1989 και πήρε την τελική της μορφή κατά τη Συνδιάσκεψη της Ασμάρα, τον Ιούνιο του 1995. Την απαρτίζουν η SAF, τα δυο βασικά αστικά κόμματα (Oumma και UDP), το ΚΚ Σουδάν, το Beja Congress, κάποιοι μικρότεροι σχηματισμοί κι ο SPLA. To μίνιμουμ πρόγραμμα του 1995 προβλέπει την εγκαθίδρυση μιας 4ετούς μεταβατικής κυβέρνησης, επιφορτισμένης με τη "θεμελίωση ενός ενωμένου δημοκρατικού νέου Σουδάν" μετά την ανατροπή της ισλαμικής δικτατορίας, κατάργηση όλων των θεοκρατικών νόμων κι εγκαθίδρυση ενός κράτους δικαίου με σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων και των συνδικαλιστικών ελευθεριών, διαχωρισμό των εξουσιών, πολυκομματισμό, αυτονομία των πανεπιστημίων και διαχωρισμό θρησκείας και κράτους. Σχετικά με το ζήτημα του Νότου, προβλέπεται δημοψήφισμα για την αυτοδιάθεσή του στο τέλος της τετραετίας.

Ο ΤΟΠΟΣ. Πυκνή σαβάνα, με ψηλά χορτάρια κι αρκετά δέντρα. Εδώ κι εκεί, σποραδικά τζέμπελ -απότομοι λόφοι από καθαρή πέτρα, χωρίς ίχνος ζωής πέρα από τις σκοπιές της SAF που επιτηρούν την πεδιάδα. Βρισκόμαστε στις αρχές Μαρτίου και, όπως επιτάσσουν οι πρωτόγονες μέθοδοι καλλιέργειας της περιοχής, μεγάλο μέρος του κάμπου έχει καεί. Οταν έρθουν οι πρώτες βροχές του Ιουνίου, οι χωρικοί θα σπείρουν πάνω στις στάχτες, περιμένοντας το φθινόπωρο για τη σοδειά.

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ. Ανήκουν στη φυλή των Καντάλου, υποομάδα των Φούντζ, και μιλούν τη δική τους διάλεκτο. Λόγω των παραδοσιακών εμπορικών επαφών τους με την πόλη του Ανταμαζίν, οι περισσότεροι -άντρες και γυναίκες- μιλούν επίσης (άγνωστο σε ποιό βαθμό) τα αραβικά. Μαύροι αφρικανοί, είναι μουσουλμάνοι αλλά όχι φανατικοί: παράγουν και καταναλώνουν ένα τοπικό αλκοόλ, τα τζαμιά δεν είναι ιδιαίτερα ορατά στην περιοχή τους και οι συνομιλητές μας βεβαιώνουν πως στις καθημερινές θρησκευτικές πρακτικές τους συναντά κανείς πάμπολα κατάλοιπα από τις παραδοσιακές αφρικανικές λατρείες.

ΤΑ ΟΠΛΑ. Ο κυβερνητικός στρατός διαθέτει βαρύ πυροβολικό (που του είναι άχρηστο, γιατί δεν μπορεί να εντοπίσει τις θέσεις των ανταρτών μέσα στο δάσος), τρία τουλάχιστον τάνκς στην περιοχή (που προκαλούν φόβο, αχρηστεύονται όμως με τις πρώτες βροχές, όταν τα πάντα μετατρέπονται σε πηχτή λάσπη), αεροπορία (που τη χρησιμοποίησε κυρίως κατά του άμαχου πληθυσμού) κι ελικόπτερα Μ-23, που τα κρατά για την τελική αναμέτρηση. Οι αντάρτες έχουν ελαφρύ οπλισμό: αυτόματα ΑΚ-47 (τα γνωστά καλάσνικοφ), FAL, M-14 και G3, ελαφρά οπλοπολυβόλα κι αντιαρματικά RPG-7 -λάφυρα τα περισσότερα, όπως λένε, απ' τον εχθρό. Οπως παλιότερα στις Φιλιππίνες, έτσι κι εδώ μας διαβεβαιώνουν πως το καλάσνικοφ είναι χωρίς συζήτηση το καλύτερο όπλο για ανταρτοπόλεμο: εύκολο στη συντήρηση, αποτελεσματικό και (το κυριότερο) δεν μπλοκάρει σχεδόν ποτέ, ακόμη κι αν έχει βυθιστεί στη λάσπη.

ΤΑ ΜΕΤΟΠΙΣΘΕΝ. Το χωριό αλ-Μαχέλ, στα σύνορα Σουδάν-Αιθιοπίας, στεγάζει το στρατόπεδο εκπαίδευσης των νεοσυλλέκτων της SAF. Στήθηκε μέσα στο 1997, για να προετοιμάσει τους καινούριους εθελοντές -τόσο αυτούς που η οργάνωση στρατολογεί στα χωριά της απελευθερωμένης ζώνης, όσο κι εκείνους που εγκαταλείπουν τις κυβερνητικές περιοχές για να περάσουν στην αντίσταση. Ο κύκλος της εκπαίδευσης είναι δίμηνος. Η όλη εικόνα του στρατοπέδου, αν εξαιρέσει κανείς το τροπικό περιβάλλον, λίγο διαφέρει από τα καθ' ημάς.

Ο ΡΑΔΙΟΣΤΑΘΜΟΣ. Μεταξύ 6 και 7 μμ, όλοι οι μαχητές της απελευθερωμένης ζώνης μαζεύονται γύρω από το ραδιόφωνο. Είναι η ώρεα που εκπέμπει, στoυς 7000 χιλιόκυκλους και στα αραβικά, ο σταθμός της SAF. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ειδήσεις, συνεντεύξεις και αγωνιστικά θούρια.

ΝΤΟΚΤΟΡ ΤΕΡΕΣΑ. Η Τερέσα ντε λα Τόρε είναι γιατρός και βρίσκεται στην περιοχή της Μένζα από τον περασμένο Αύγουστο. Ζήτησε να μη γράψουμε το όνομα της μη-κυβερνητικής οργάνωσης στην οποία ανήκει, για λόγους ασφαλείας. "Ο πληθυσμός εδώ είναι πανευτυχής με την παρουσία της SAF", μας δηλώνει κατ' ιδίαν. Εχει δουλέψει στο Νότιο Σουδάν, στις περιοχές του SPLA, και θεωρεί πως η κατάσταση στη Μένζα είναι απείρως καλύτερη, χάρη στην επιλογή της SAF να θέσει τη συμπεριφορά των πολεμιστών της υπό έλεγχο: "Προχθές ένας αντάρτης άρχισε να παραπαίει απ'το ποτό, και οι χωρικοί τον άρπαξαν και τον πήγαν σηκωτό στο διοικητή του. Πράγμα αδιανόητο σε άλλα μέρη του Σουδάν".

ΚΟΙΝΟΤΑΡΧΕΣ. Μέχρι πρότινος, το αξίωμα του αρχηγού του χωριού (σεϊχ) ήταν κληρονομικό. Η SAF εισήγαγε το σύστημα της εκλογής του από τη γενική συνέλευση των κατοίκων (στην οποία, απ' ό,τι διαπιστώσαμε, αλλού μετέχουν με δικαίωμα ψήφου οι γυναίκες κι αλλού όχι). Ο νεωτερισμός είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή των σεϊχ σε 4 από τα 22 χωριά της περιοχής.

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ. Μάταια προσπαθήσαμε, παρακολουθώντας τις γενικές συνελεύσεις των κατοίκων σε τρία χωριά και υποβάλλοντας τις σχετικές ερωτήσεις, να εξακριβώσουμε το καθεστώς γαιοκτησίας που επικρατεί στις κοινότητες της απελευθερωμένης ζώνης: παρά τις διαφωνίες μεταξύ των κατοίκων (κατά κανόνα στην τοπική διάλεκτο, που κι αυτά τα στελέχη της SAF δε φάνηκαν να γνωρίζουν και πολύ καλά) και τη διάγνωση της ύπαρξης κάποιων πολύ συγκεκριμένων αντιθέσεων, η ακριβής περιγραφή του υφιστάμενου συστήματος παραγωγής στάθηκε αδύνατη.



ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Sudan Alliance Forces "Towards a civil, democratic, united state" (http://www.safsudan.com/). Ηλεκτρονική σελίδα της SAF στο Ιντερνετ. Κείμενα της οργάνωσης και δημοσιεύματα σχετικά με τις εξελίξεις στο Σουδάν. Υπάρχει επίσης website της Εθνικής Δημοκρατικής Συμμαχίας (http://www.cygnet.co.uk/~aelmahd) με το κείμενο των συμφωνιών της Ασμάρα (1995), που αποτελούν το μίνιμουμ πρόγραμμα της Αντίστασης.

Αfrican Rights "Food and power in Sudan. A critique of humanitarianism" (Λονδίνο 1997). Εξαιρετική ανάλυση των πολιτικών κια κοινωνικών εξελίξεων της τελευταίας δεκαπενταετίας στο Σουδάν, με κεντρικό άξονα το χειρισμό των διατροφικών κρίσεων από τα εκάστοτε καθεστώτα, την ένοπλη αντιπολίτευση και τις διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις. Εμπεριστατωμένη κριτική στα κυρίαρχα (ανθρωπιστικά ή τεχνοκρατικά) στερεότυπα και επισήμανση της πολιτικής διάστασης τόσο της ίδιας της πείνας όσο και των δυνατοτήτων για καταπολέμησή της.

Gerard Prunier "Sudan Update: war in North and South" (Writenet Country Papers, Μάρτιος 1997). Ανάλυση των νέων δεδομένων της σουδανικής πολιτικής πραγματικότητας μετά τη θεαματική επέκταση του ένοπλου αγώνα στο βόρειο και ανατολικό τμήμα της χώρας. Ο συγγραφέας είναι εμπειρογνώμων του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος για τις αφρικανικές υποθέσεις.

Khalid Medani "Funding fundamentalism: the political economy of an islamist state" στο συλλογικό βιβλίο των Joel Beinin & Joe Stork (ed) "Political Islam" (Μπέρκλεϊ 1997, εκδ. University of California Press). Αναλυτική παρουσίαση της οικονομικής πολιτικής της ισλαμικής δικτατορίας των Μπεσίρ-Τουράμπι. Περιγραφή του ελέγχου της σουδανικής οικονομίας από το σαουδαραβικό τραπεζικό κεφάλαιο και της υποταγής των "αντιδυτικών" δικτατόρων στα κελεύσματα του ΔΝΤ.

Σταμάτης Γεωργούλας & Αστέρης Χουλιάρας "Κράτη και εθνότητες στο Κέρας της Αφρικής" (Αθήνα 1995, εκδ. Γνώση). Το μοναδικό ελληνόγλωσσο βιβλίο που ασχολείται, έστω και κάπως συνοπτικά, με τις σχετικά πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή. Παρουσίαση της κατάστασης ανά χώρα και ειδικό κεφάλαιο για το Σουδάν.


ΔΕΙΤΕ

The Nuba: Sudan's secret war της Τζούλι Φλίντ (1995). Ντοκιμαντέρ του BBC για τον ολοκληρωτικό πόλεμο στην ενδοχώρα του Σουδάν και την εθνοκτονία των ιθαγενών Νούμπα από την ισλαμική δικτατορία.

(Ελευθεροτυπία, 5/4/1998)