ΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ ΣΤΗ ΝΙΓΗΡΙΑ


Οι αγχόνες του μαύρου χρυσού

1.  /  2.

 

Διαδηλωτές σε δεκάδες πόλεις σ' όλο τον κόσμο ζώνουν γραφεία και πρατήρια της Shell κατηγορώντας την για τα κατ' εξακολούθησιν εγκλήματα σε βάρος του περιβάλλοντος και του λαού των Ογκόνι στη Νιγηρίας. Το ματωμένο πετρέλαιο που αντλείται στο δέλτα του Νίγηρα δεν λερώνει μόνο τα χέρια της στρατιωτικής τοπικής χούντας. Εξίσου αποκρουστικός είναι και ο ρόλος των κολοσσών της παγκόσμιας οικονομίας.

 

 

 

Η Shell στη χώρα των Ογκόνι

O απαγχονισμός του αντικαθεστωτικού συγγραφέα Κενούλε Σάρο-Ουίουα και των οκτώ συντρόφων του από το στρατιωτικό καθεστώς της Νιγηρίας στις 10 Νοεμβρίου έχει προκαλέσει εκρήξεις οργής σ' ολόκληρο τον κόσμο, σε μια (αρκετά σπάνια στις μέρες μας) αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος των ΜΜΕ, των πολιτικών σχηματισμών και την κοινής γνώμης για όσα συμβαίνουν στις σκοτεινές γωνιές του Τρίτου Κόσμου. Μέσα στο γενικευμένο αποτροπιασμό, ακόμα και τα συνήθως "διακριτικά" καθωσπρέπει δυτικά μέσα ενημέρωσης έβαλαν λίγο νερό στο μεταμοντέρνο κρασί τους, αναμεταδίδοντας τις καταγγελίες οικολογικών κι ανθρωπιστικών οργανώσεων για την ευθύνη της ίδιας της δημοκρατικής και "πολιτισμένης" Δύσης στα τεκταινόμενα. Ετσι, χάρη στους κρεμασμένους του Πόρτ Χάρκουρ, τό αναγνωστικό κοινό πληροφορήθηκε μια μέρα για τη στενή σχέση ανάμεσα στις βαρβαρότητες της νιγηριανής χούντας και την καθόλου βάρβαρη πετρελαιοβιομηχανία Royal Dutch Shell...
Υπενθυμίζουμε επί τροχάδην τα γεγονότα. Στη Νιγηρία, μια χώρα με το ένα τέταρτο του συνολικού αφρικανικού πληθυσμού και οικονομία σχεδόν ολοκληρωτικά εξαρτημένη από το πετρέλαιο ( 80% των κρατικών εσόδων κι 95% των συναλλαγματικών εισροών), τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ένα δυναμικό κίνημα από την πλευρά των πληθυσμών που υφίστανται τις καταστροφικές επιπτώσεις της εξόρυξης του μαύρου χρυσού χωρίς να μετέχουν καθόλου στα οικονομικά οφέλη της. Πρόκειται για τα 6.000.000 των κατοίκων του Δέλτα του ποταμού Νίγηρα, με πρωτοπορία το μισό εκατομμύριο της φυλής Ογκόνι, που από το 1990 διεκδικούν αποζημιώσεις για την οικολογική καταστροφή της γης τους, αναπτυξιακά έργα στην εξαιρετικά παραμελημένη περιοχή τους και δικαίωμα λόγου πάνω στην "αναπτυξιακή" αξιοποίησή της. Το Μάιο του 1994, ύστερα από επανειλημμένα χτυπήματα κατά του Κινήματος για την Επιβίωση του Λαού των Ογκόνι (MOSOP), οι αρχές συλλαμβάνουν τον πρόεδρό του, συγγραφέα Κεν Σάρο-Ουίουα, και δεκάδες άλλα στελέχη της οργάνωσης. Καταδικασμένοι σε θάνατο με την κατηγορία της ηθικής αυτουργίας στο φόνο 4 διαφωνούντων με το MOSOP προυχόντων Ογκόνι, ο Ουίουα κι οκτώ σύντροφοί του θα οδηγηθούν τα ξημερώματα της 10ης Νοεμβρίου στην αγχόνη.

Τάξη βασιλεύει στην Αφρική

Παρά τις όποιες προσπάθειές του να δώσει ένα δικαστικό επίχρισμα στην εξόντωση των αντιπάλων του, το καθεστώς του στρατηγού Σανί Αμπάσα δεν είναι και τόσο σε θέση να πείσει για τις ανιδιοτελείς προθέσεις του. Το μητρώο της χούντας που κυβερνά τη Νιγηρία από το 1984 ήταν ήδη αρκετά βεβαρημένο. Η προσπάθειά της να νομιμοποιήσει την παραμονή της στην εξουσία μέσω εκλογών είχε ως αποτέλεσμα τη σαρωτική νίκη της αντιπολίτευσης στις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου 1993 · χωρίς να χάσουν καιρό, οι στρατηγοί ακύρωσαν τα αποτελέσματα, έπνιξαν στο αίμα τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας ( η Διεθνής Αμνηστία υπολογίζει σε 100-200 τους νεκρούς του αμέσως επόμενου διμήνου) και παρέπεμψαν το νικητή των εκλογών Μοσούντ Αμπίολα σε δίκη για εσχάτη προδοσία - σε ένα Ομοσπονδιακό Ανώτατο Δικαστήριο που συστήθηκε ειδικά για την περίπτωση. Οταν τον Ιούλιο του 1994 οι εργάτες της πετρελαϊκής βιομηχανίας κατέβηκαν σε απεργία υπέρ της δημοκρατίας ακολουθούμενοι από τα 3.500.000 μέλη του Νιγηριανού Εργατικού Κογκρέσου, η κυβέρνηση καθαίρεσε συνοπτικά τις συνδικαλιστικές ηγεσίες, εξαπέλυσε πογκρόμ συλλήψεων κατά των "σαμποτέρ" και, ύστερα από δίμηνη αναμέτρηση, τσάκισε πλήρως το εργατικό κίνημα.
Οταν αυτά συνέβαιναν στο κέντρο του Λάγκος, εύκολα μπορεί κανείς να φανταστεί τι αντιμετώπιζε το κίνημα των Ογκόνι και όσων άλλων ανακατεύονταν με τις προσοδοφόρες δραστηριότητες της πετρελαϊκής βιομηχανίας στις ζούγκλες και τις βαλτώδεις εκτάσεις του Δέλτα. "Από το 1990, εκατοντάδες άμαχοι έχουν σκοτωθεί, άλλοι με εξωδικαστικές εκτελέσεις από τα σώματα ασφαλείας κι άλλοι σε εθνοτικές συγκρούσεις εμφανώς υποκινημένες από αυτά" διαβάζουμε σε σε περυσινή (11/11/94) καταγγελία της Διεθνούς Αμνηστίας, ενώ η βρετανική Guardian υπολογίζει (27/5/94) σε περισσότερους από χίλιους τους νεκρούς και σε 30.000 τους πρόσφυγες από τις παρακρατικές επιδρομές στη γη των Ογκόνι. 

Η θεία από την Ευρώπη

Και η Shell, τι σχέση έχει με όλα αυτά; Η ίδια η εταιρεία, εκμεταλλεύτρια του μισού περίπου της νιγηριανής πατρελαιοπαραγωγής και ουσιαστικό αφεντικό της επίμαχης περιοχής, αρνείται κάθε ανάμιξη στις πολιτικές και λοιπές κατασταλτικές δραστηριότητες των εγχώριων συνεταίρων της. "Αυτά είναι καθαρώς θέματα για τα οποία εμείς ως εμπορική οργάνωση δεν έχουμε ούτε το δικαίωμα αλλά ούτε και την ικανότητα ανάμιξης - είναι θέματα που πρέπει να επιλυθούν από το λαό της Νιγηρίας και την κυβέρνησή του" διαβάζουμε σε απάντηση (13/4/95) του υπεύθυνου δημοσίων σχέσεων της Shell, Μάλκολμ Ουίλιαμς, σε επιστολή διαμαρτυρίας από την Ελλάδα. "Γι' αυτούς τους λόγους δεν αρμόζει σε μια εμπορική οργάνωση να συζητεί τις δραστηριότητες της Νιγηριανής Κυβέρνησης, όπως είναι ο περιορισμός (sic) του κυρίου Κεν Σάρο-Ουίουα και των άλλων εκπροσώπων των Ογκόνι(...) Είναι δυνατόν να μη συμφωνούμε με την προσέγγιση και τις ιδέες του κυρίου Σάρο-Ουίουα, εντούτοις όμως αναγνωρίζουμε το δικαίωμά του να έχει και να διακηρύττει τις απόψεις του. Επίσης επιθυμούμε να υπάρχει σωστή μεταχείρηση για αυτόν και να έχει πρόσβαση στις κατάλληλες νομικές και ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες, εάν τυχόν δεν έχει". Γαλατική ευγένεια κι επίδειξη δημοκρατικών αντιλήψεων που κυριολεκτικά σκλαβώνει. Ομως οι αμέσως επόμενες σειρές, εξίσου αβρά διατυπωμένες, φωτίζουν κάπως διαφορετικά την αντίληψη της εταιρίας για το δικαίωμα των "ιθαγενών" στη διαμαρτυρία και τη διεκδίκηση: "Η Shell Petroleum Development Company εκφράζεται έντονα όταν αισθάνεται ότι απειλούνται οι υπάλληλοί της, οι εγκαταστάσεις, οι τοπικές κοινότητες ή η ικανότητά της να διεξάγει τις επιχειρήσεις της με ασφάλεια. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Γενικός μας Διευθυντής στη Νιγηρία έχει εκφράσει επανειλημμένα - και ιδιωτικώς και δημοσίως - τις ανησυχίες μας για τη βία και την αλαζονεία που έχουν δείξει και οι δύο πλευρές από καιρού εις καιρόν στη διένεξη των Ογκόνι". Μπορούμε νομίζουμε άνετα να φανταστούμε τόσο το περιεχόμενο αυτών των διαβημάτων προς τη μία από "τις δυό πλευρές", όσο και την ερμηνεία τους από τον στρατηγό Αμπάσα και τους συνεργάτες του...Υπάρχουν άλλωστε και απτά δεδομένα: όταν το 1990 η διεύθυνση της Shell ζήτησε την "προστασία, ει δυνατόν, της Κινητής Αστυνομικής Δύναμης" απέναντι σε μια ειρηνική διαδήλωση της φυλής Ετσε στο χωριό Ουμουέτσεμ, αυτό που ακολούθησε ήταν μια κανονικότατη επίδειξη παραδειγματικής κρατικής τρομοκρατίας - με το κάψιμο του χωριού και την εν ψυχρώ δολοφονία 80 κατοίκων του. Σύμφωνα με στοιχεία που έχει συγκεντρώσει η Greenpeace, μικρότερης έκτασης παρεμφερείς σφαγές κατόπιν αιτήσεως της εταιρίας έχουν διαπραχθεί και άλλες φορές.
Η ανάμιξη της Shell στις κατασταλτικές δραστηριότητες του νιγηριανού καθεστώτος δεν είναι καθόλου συμπτωματική. Ο πετρελαϊκός κολοσσός αποτελεί τον προνομιακό στόχο του κινήματος των κατοίκων του Δέλτα. Οι καταγγελίες τους αφορούν τη δηλητηρίαση των νερών και του εδάφους από τις διαρκείς διαρροές πετρελαίου από τους πεπαλαιωμένους αγωγούς της εταιρίας, το ανεξέλεγκτο άδειασμα τοξικών αποβλήτων, τη συχνή αποφυγή απαλλοτρίωσης της γης που χρησιμοποιείται για τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις ή για τη διέλευση των αγωγών και, το κυριότερο, την τρομερή ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλούν οι καιγόμενοι πίδακες φυσικού αερίου, ακόμα και μέσα στα χωριά. Εστω και αρνούμενος την έκταση της καταστροφής, ο υπεύθυνος της Shell παραδέχεται την ύπαρξη του προβλήματος: "Κάθε βιομηχανική επιχείρηση, περιλαμβανομένων και των δραστηριοτήτων πετρελαίου, έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον, και αυτό είναι αληθές και για το Ογκόνι"...
Μετά τη διεθνή κατακραυγή για τους απαγχονισμούς του Πόρτ Χάρκουρ, η εταιρία αισθάνθηκε υποχρεωμένη να εκφράσει τον αποτροπιασμό της: "Είναι μια ώρα πένθους" διαβάζουμε στην κεντρική ανακοίνωσή της (13/11/95). "Η είδηση της εκτέλεσης της ποινής μας τάραξε βαθιά". 
Προφανώς, τα θύματά της δεν έχουν την ίδια γνώμη.


Οταν δικάζουν τα πετρέλαια

Οταν στις 31 Οκτωβρίου έγινε γνωστή η καταδίκη σε θάνατο του νιγηριανού συγγραφέα Κεν Σάρο Ουίουα και των συντρόφων του, λίγοι ήταν εκείνοι που αντιλήφθηκαν ότι η εκτέλεσή τους δεν θα αργούσε. Καθώς μάλιστα οι προειδοποιήσεις της Greenpeace, της Διεθνούς Αμνηστίας και οργανώσεων υπεράσπισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων αντιμετωπίστηκαν από διάφορες πλευρές ως υπερβολικές, ο εκ των υστέρων αποτροπιασμός για τον απαγχονισμό των εννέα Ογκόνι που αγωνίζονταν να αποτρέψουν τον αφανισμό του λαού τους από τις δραστηριότητες της Σελ μοιάζει λίγο πολύ υποκριτικός: Οι αδιανόητες συνθήκες που επικράτησαν κατά την πολύμηνη δίκη του Ουίουα και των άλλων Ογκόνι έπρεπε να έχουν πείσει τη διεθνή κοινότητα ότι ο θάνατός τους είχε προαναγγελθεί από καιρό.
Τα γεγονότα που κατέληξαν στις εκτελέσεις της 10ης Νοεμβρίου ξεκίνησαν στις 21 Μαϊου 1994, όταν το εξαγριωμένο πλήθος δολοφόνησε τέσσερα φιλοκυβερνητικά στελέχη της κοινότητας των Ογκόνι. Την επομένη συνελήφθησαν οι ηγέτες του Κινήματος για την Επιβίωση των Ογκόνι (MOSOP), μεταξύ των οποίων ο πρόεδρός του βραβευμένος συγγραφέας Σάρο Ουίουα και ο αντιπρόεδρος Λέντουμ Μίτεε. Λίγες ώρες αργότερα, ο διοικητής της περιοχής αντισυνταγματάρχης Μταούντα Μούσα Κόμο εμφανιζόταν στην τηλεόραση για να αποδώσει την ευθύνη των δολοφονιών στην ηγεσία του ΜOSOP. Οι αποδείξεις που είχε να παρουσιάσει ήταν ανυπόστατες: ένας μάρτυρας θα κατέθετε ότι άκουσε από κάποιον τρίτο ότι ο Ουίουα είχε ενθαρρύνει τους υποστηρικτές του να επιτεθούν κατά των πολιτικών του αντιπάλων.
Επί οκτώ ατέλειωτους μήνες οι ηγέτες του MOSOP περίμεναν μάταια να τους απαγγελθούν κατηγορίες. Στο διάστημα αυτό, οι "ειδικές δυνάμεις" του στρατιωτικού καθεστώτος συνέχιζαν τις επιδρομές στα χωριά των Ογκόνι. Οι εκκαθαρίσεις περιλάμβαναν μαζικές συλλήψεις και συνοπτικές εκτελέσεις. Την ίδια περίοδο πύκνωσαν και οι επιθέσεις στα γραφεία του κινήματος και οι "προληπτικές" συλλήψεις των συγγενών που ενδιαφέρονταν για την τύχη των αγνοουμένων. Σύλληψη και άγριος ξυλοδαρμός ήταν εξάλλου η μέθοδος που υιοθετήθηκε από τις αρχές για την εξουδετέρωση ξένων παρατηρητών που ζήτησαν να επισκεφθούν τους φυλακισμένους.
Οταν ο στρατηγός Αμπάσα ανακοίνωσε τον Νοέμβριο του 1994 τη συγκρότηση Ειδικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου για την εκδίκαση της "υπόθεσης των Ογκόνι", οι προθέσεις του καθεστώτος γίνονταν πλέον διάφανες: κατά παράβαση και του ίδιου του νιγηριανού συντάγματος, ο ένας από τους τρεις δικαστές έπρεπε να είναι αξιωματικός εν ενεργεία, ενώ η απόφαση θα εγκρινόταν από την κυβέρνηση και δεν θα ήταν εφέσιμη. Τα όσα ακολούθησαν ξεπέρασαν τους φόβους και των πλέον απαισιόδοξων. Ας σημειωθεί, πάντως, ότι οι δυτικές κυβερνήσεις δεν δικαιούνται να παριστάνουν εκ των υστέρων τις ανήξερες, καθώς τη δίκη παρακολούθησαν ξένοι παρατηρητές που επιχείρησαν να ευαισθητοποιήσουν εγκαίρως τη διεθνή κοινή γνώμη. Οι εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας, οι αλλεπάλληλες ανακοινώσεις της Greenpeace και η έκθεση του βρετανού νομικού Μάικελ Μπιρνμπάουμ περιέχουν πάμπολλες πληροφορίες για τις συνθήκες διεξαγωγής της δίκης.
Οι πέντε πρώτοι κατηγορούμενοι οδηγήθηκαν στο δικαστήριο του Πορτ Χάρκουρ στις 6 Φεβρουαρίου 1995. Σε τρεις από αυτούς (Κεν Σάρο Ουίουα, Λέντουμ Μιτέε και Μπάρινεμ Κιόμπελ) απαγγέλθηκε η κατηγορία ότι ενθάρρυναν τους δύο άλλους (Τζον Κπούινεμ και Μπάριμπορ Μπέρα) να επιτεθούν κατά των τεσσάρων φιλοκυβερνητικών. Οι αστήρικτες αυτές κατηγορίες θα κατέρρεαν τις αμέσως επόμενες ημέρες: Ο αγρότης Μπάριμπορ Μπέρα εξήγησε στο δικαστήριο ότι μετατράπηκε σε κατηγορούμενο όταν αρνήθηκε το ρόλο του μάρτυρα κατηγορίας, ενώ οι συνήγοροι υπεράσπισης παρουσίασαν στις 21 Φεβρουαρίου τις ένορκες καταθέσεις δύο μαρτύρων κατηγορίας ότι δωροδοκήθηκαν από ανθρώπους της Σελ και του καθεστώτος προκειμένου να ενοχοποιήσουν τον Ουίουα και τους Ογκόνι. Στις 17 Μαρτίου οδηγήθηκαν στο δικαστήριο και άλλοι δέκα κρατούμενοι, στους οποίους απαγγέλθηκε η κατηγορία ότι υπήρξαν οι αυτουργοί των δολοφονιών που διέταξε ο Ουίουα.
Η προκλητική άρνηση του δικαστηρίου να ελέγχει -έστω και υποκριτικά- τους ισχυρισμούς των κατηγόρων και να τους ζητά να προσκομίσουν πειστήρια, καθώς και η σκανδαλώδης αδιαφορία του να κρατήσει τα προσχήματα, οδήγησε τελικά στην παραίτηση των συνηγόρων υπεράσπισης, μιας ομάδας νομικών ειδικευμένων σε θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων που είχαν έλθει από το Λάγκος για να αναλάβουν την υπεράσπιση των κατηγορουμένων. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε μέχρι την τελική καταδικαστική ετυμηγορία αποτελεί μελανή κηλίδα των παγκόσμιων δικαστικών χρονικών: οι μάρτυρες κατηγορίας δεν εξετάζονταν από τη διορισμένη πλέον υπεράσπιση, ενώ οι κατηγορούμενοι συνέχισαν να καταγγέλλουν ότι υφίστανται προπηλακισμούς και ξυλοδαρμούς από φύλακες και άλλους παράγοντες της δίκης. Ο ίδιος ο Ουίουα ζητούσε επί έντεκα ολόκληρους μήνες να νοσηλευτεί για σοβαρή καρδιοπάθεια. Μεταφέρθηκε τον Απρίλιο στο νοσοκομείο, αλλά εκεί βασανίστηκε απάνθρωπα από τους φρουρούς του.
Οσον καιρό διαρκούσε η δίκη, η εταιρεία Σελ, τήρησε σιγή ιχθύος. "Δεν νοείται να εμπλέκεται μια εμπορική επιχείρηση σε θέματα δικαιοσύνης", περιορίστηκε να δηλώσει ο υπεύθυνός της μετά τις καταδικαστικές αποφάσεις, μην παραλείποντας βέβαια να σημειώσει ότι "το Κίνημα για την Επιβίωση των Ογκόνι ισχυρίζεται ότι οι μέθοδοί του δεν είναι βίαιες, η δική μας όμως εμπειρία είναι διαφορετική". Μόλις δύο ημέρες πριν από τις εκτελέσεις εδέησε η Σελ να υποκύψει σε πιέσεις της Greenpeace και να ζητήσει χλιαρά "επιείκεια" από το καθεστώς για τον Ουίουα και τους συντρόφους του. Οι αποκαλύψεις ότι δωροδόκησε μάρτυρες κατηγορίας έχουν παραμείνει βεβαίως αναπάντητες.

 

(Ελευθεροτυπία, 26/11/1995)

 

 

www.iospress.gr                                   ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ