Εκλογές και απογραφές πληθυσμού αναζωογονούν στατιστικά την ελληνική ύπαιθρο

Η εικονική αποκέντρωση


«Περιφέρεια-Παιδεία οι μεγάλοι κερδισμένοι»
              («Ελεύθερος Τύπος» 12/10/2006)


Πρώτος (και σε πολλές περιπτώσεις μοναδικός) γύρος των δημοτικών και νομαρχιακών εκλογών αύριο, και η ελληνική επαρχία έχει δεχτεί για μία ακόμη φορά τα κύματα των ξενιτεμένων παιδιών της που αποτίουν φόρο τιμής στις γενέτειρές τους, συμβάλλοντας στην εκλογή των τοπικών τους αρχόντων.

Κάτι οι ενοχές των παλιότερων (που έριξαν μαύρη πέτρα πίσω τους κατά τα χρόνια της εσωτερικής μετανάστευσης προς τα αστικά κέντρα), κάτι η προοπτική ολιγοήμερων διακοπών κι ανανέωσης των επαφών με φίλους και γνωστούς, κάτι τα μικροσυμφέροντα που απείρως ευκολότερα διαμεσολαβούνται στις τοπικές κοινωνίες παρά στο χάος των μεγαλουπόλεων - τελικά, για πολλούς Νεοέλληνες Τοπική Αυτοδιοίκηση σημαίνει να βγάζουν δήμαρχο εκεί όπου δεν κατοικούν.

Την πληρέστερη δυνατή στατιστική αποτύπωση του φαινομένου θα την αναζητήσουμε (πού αλλού;) στα αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού που διενεργείται κάθε δεκαετία. Η τελευταία τέτοια απογραφή πραγματοποιήθηκε ως γνωστόν το Μάρτιο του 2001 και, ελέω κομπιούτερ, αξιώθηκε να τύχει πλήρους (και όχι δειγματοληπτικής, όπως ίσχυε ώς το 1981) επεξεργασίας των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν από τους απογραφείς. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, οι ετεροδημότες αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού: 2.434.940 άτομα σε σύνολο περίπου 11 εκατομμυρίων.

Η ιδιότυπη νεοελληνική «επιστροφή στις ρίζες» δεν περιορίζεται, ωστόσο, στις μέρες των εκλογικών αναμετρήσεων, τοπικών ή πανεθνικών. Εξίσου, αν όχι περισσότερο σημαντική από θεσμική άποψη, μπορεί να θεωρηθεί η επιλογή εκατοντάδων χιλιάδων συμπολιτών μας να βρεθούν κατά την ημέρα της απογραφής σε διαφορετικό τόπο απ' αυτόν στον οποίο περνούν την υπόλοιπη ζωή τους. Με αποτέλεσμα, η επίσημη στατιστική εικόνα της χώρας να στραβώνει ουκ ολίγον σε σχέση με την πραγματική: χωριά που συνήθως μετρούν μετά βίας μερικές δεκάδες κατοίκους εμφανίζονται στα χαρτιά να σφύζουν από ζωή, τρελαίνοντας -αν πιστέψουμε τις ιστορίες που κυκλοφορούν- τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών. Οι τελευταίοι αδυνατούν φυσικά να καταλάβουν πώς είναι δυνατόν κάποιοι οικισμοί της Πίνδου με «πραγματικό πληθυσμό» εκατοντάδων κατοίκων κάθε ηλικίας να μην έχουν π.χ. εξατάξιο Δημοτικό, και οι τοπικές αρχές να ασχολούνται αποκλειστικά με κτηνοτροφικές επιδοτήσεις ή την ανάπτυξη του αγροτουρισμού...

Την πραγματική εικόνα επιχείρησε να αποκαταστήσει το ερώτημα των απογραφικών δελτίων που ζητούσε από τους πολίτες να δηλώσουν τον τόπο της «συνήθους κατοικίας» τους. Κατά πάσα πιθανότητα το πέτυχε εν μέρει μονάχα, αφού προϋπόθεση για την επιτυχία της σχετικής διορθωτικής κίνησης συνιστά η ειλικρίνεια των ερωτηθέντων. Και τα κίνητρα για το αντίθετο είναι εξίσου ορατά όσον αφορά τις τοπικές κοινωνίες υποδοχής των «απογραφικών μεταναστών». Δεν χρειάζεται να δώσουμε πίστη στη διάχυτη παραφιλολογία, σύμφωνα με την οποία η ανατροπή των απογραφικών μεγεθών θα επέφερε αυτόματα αλλαγή πρωτεύουσας σε ουκ ολίγους «καποδιστριακούς» δήμους.

Σύμφωνα με τον Κώδικα Δήμων & Κοινοτήτων που ψηφίστηκε πρόσφατα (Ν. 3463/8.6.2006), ο αριθμός των κατοίκων αποτελεί μεταξύ άλλων κριτήριο για το ύψος της οικονομικής αποζημίωσης δημάρχων και κοινοταρχών (§ 135.δ'), για τα έξοδα παραστάσεως δημάρχων κι αντιδημάρχων (§ 136.β'-γ'), για το ύψος της πάγιας προκαταβολής προς το δήμο από τον κρατικό προϋπολογισμό (§ 173.1.β'), για το ύψος των δαπανών που μπορεί να εγκριθούν με απλή -κι όχι αυξημένη- πλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου (§ 176.4) και για την καταβολή των οφειλών σε προσαρτηθέντες οικισμούς (§ 181.2). Κυρίως, όμως, σύμφωνα με τον «Καποδίστρια», αποτελεί ένα από τα βασικά κριτήρια κατανομής των κρατικών πόρων (κονδύλια τακτικού προϋπολογισμού και δημοσίων επενδύσεων) μεταξύ των δήμων της χώρας (άρθρο 13§10 του Ν.2539/1997). Ως βάση των σχετικών υπολογισμών λαμβάνεται ο πραγματικός πληθυσμός κάθε οικισμού - όσοι, δηλαδή, βρέθηκαν εκεί την ημέρα της απογραφής (άρθρο 275 του Ν. 3463/2006).

Εστω κι έτσι, τα επίσημα δεδομένα του 2001, σύμφωνα με τα οποία 630.469 συνολικά άτομα (5,77% του πληθυσμού) δήλωσαν «συνήθη κατοικία» διαφορετική από τον τόπο απογραφής τους, μας επιτρέπουν να αντλήσουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα. Μια ματιά π.χ. στους νομούς που πρώτευσαν σε ποσοστά «περαστικών» (δηλαδή «πραγματικού πληθυσμού» με διαφορετική «συνήθη διαμονή») αποδεικνύει τη σωρευτική σημασία παραγόντων όπως το ορεινό του εδάφους ή οι μικρές εκλογικές περιφέρειες (πίνακας 2). Ας όψεται ο εκλογικός νόμος, που κατανέμει κι αυτός τις έδρες -μεταξύ των νομών- με βάση τον «πραγματικό πληθυσμό». Η ημερομηνία της απογραφής άφησε κι αυτή τα ίχνη της πάνω στο αποτέλεσμα, πριμοδοτώντας την «έξοδο» προς τα βουνά αντί για την αντίστροφη κίνηση προς τα νησιά: ποιος πάει στην παραλία μέσα Μαρτίου; Αξιοσημείωτη είναι επίσης η διαφοροποίηση που παρατηρείται μεταξύ της «Παλιάς Ελλάδας» και των «Νέων Χωρών». Να υποθέσουμε ότι οι βόρειοι Συνέλληνες διακατέχονται από μικρότερη νοσταλγία για τα χωριά τους - ή ότι, αντίθετα, έχουν μάθει να μην κάνουν μισές δουλειές;

Απουσία ενιαίου σχεδίου

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, μπορεί να είμαστε σίγουροι για την αυθόρμητη κίνηση του φαινομένου, καθώς η προσέγγισή του στη μικροκλίμακα του δημοτικού ή κοινοτικού διαμερίσματος αποκαλύπτει την απουσία οποιουδήποτε ενιαίου σχεδίου, ακόμη και στα χωριά εκείνα που το 100% του «πραγματικού πληθυσμού» τους στην πραγματικότητα κατοικεί κάπου αλλού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι «εκδρομείς» στη συντριπτική πλειονότητά τους είναι δημότες του τόπου στον οποίο απογράφονται. Κάποιες άλλες φορές, οι περισσότεροι είναι κυριολεκτικά περαστικοί. 

Εξίσου ποικιλόμορφη αποδεικνύεται η απογραφική παρουσία των αλλοδαπών -που, παρά τη διάχυτη παραφιλολογία, μάλλον σπάνια διαταράσσουν τις πληθυσμιακές ισορροπίες των επιμέρους οικισμών. Υπάρχουν, τέλος, κοινότητες -ορεινές και μη- που χαρακτηρίζονται από την εντελώς αντίθετη τάση: σχεδόν όσοι απογράφηκαν εκεί δήλωσαν ταυτόχρονα και «συνήθεις» κάτοικοι. Ο πίνακας που παραθέτουμε, με ενδεικτικά παραδείγματα παρμένα ως επί το πλείστον στην τύχη, είναι αρκετά εύγλωττος. Και θα ήταν ίσως ακόμη αποκαλυπτικότερος αν υπήρχε ο χώρος για ενδελεχέστερη επεξεργασία των επιμέρους δεδομένων.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

 Οι νομοί με τους περισσότερους και τους λιγότερους «περαστικούς»

(Ελευθεροτυπία, 14/10/2006)