Καύση νεκρών... και δικαιωμάτων
 

"Ριζικά αντίθετη στην καύση των νεκρών η Εκκλησία"
                   ("Αθηναϊκή", 2/12/1997)

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται κωμικό, αλλά τελικά δεν είναι. Είναι περισσότερο από εξοργιστικό: Επί ένα σχεδόν αιώνα η ελληνική Πολιτεία δεν τολμά να ικανοποιήσει το αίτημα για την προαιρετική καύση των νεκρών. Βασιλιάδες, δικτάτορες, μοναρχοφασίστες, φιλελεύθεροι, δεξιοί, κεντρώοι, νεοφιλελεύθεροι, σοσιαλιστές, και όσοι άλλοι παρήλασαν από τις κυβερνήσεις του αιώνα που φεύγει, έχουν εκχωρήσει εν λευκώ το ζήτημα στην Εκκλησία. Αφού η Ιερά Σύνοδος γνωμοδότησε, ήδη από τη δεκαετία του '20 και του '30, ότι "η καύσις των νεκρών αντίκειται εις το πνεύμα της ορθοδόξου Εκκλησίας, δεδομένου ότι η ταφή αποτελεί μακροχρόνιον παράδοσιν", το ελληνικό κράτος νίπτει τας χείρας του. Τα Συντάγματα και οι νόμοι υποτίθεται ότι εξελίσσονται και υπερασπίζονται την ανεξιθρησκεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά την ύστατη επιλογή του πολίτη την απαγορεύουν.
Δήθεν σοβαρά κόμματα, σοβαροί πολιτικοί, δήμαρχοι και υπουργοί έχουν κρυφτεί πίσω από τις δογματικές καθηλώσεις της Ιεραρχίας, συζητώντας για το αν η αποτέφρωση μας στερεί ή όχι μιά θέση στον παράδεισο, την οποία, ως γνωστόν, μας εγγυώνται τα σκουλήκια των νεκροταφείων. Το κωμικοτραγικό της υπόθεσης πάει ακόμα πιο πέρα, αν λάβουμε υπόψη τις θέσεις που εκφράζουν κατά καιρούς οι ίδιοι οι παράγοντες της Εκκλησίας.
Πριν λίγες μέρες ο Εκπρόσωπος της Ιεράς Συνόδου, Ιωάννης Χατζηφώτης, έλεγε ότι η αντίθεση της Ορθοδοξίας "είναι σταθερή πάνω σε αυτό το θέμα, διότι εμείς πιστεύουμε στην Ανάσταση των νεκρών και στη Δευτέρα Παρουσία" (2.12). Το 1992, ωστόσο, ο μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος, άφηνε ένα παραθυράκι: "πιστεύω -έλεγε στην "Ε", 10.11.92- ότι από τη στιγμή που κάποιος φαγωθεί στη θάλασσα από τους καρχαρίες ή αποτεφρωθεί σε μια πυρκαγιά, δεν θα μείνει χωρίς να αναστηθεί". Αργότερα, στις 23.3.1994, πάλι ο Χρυσόστομος δήλωνε ακόμα πιο καθαρά ότι "ο ενταφιασμός δεν αποτελεί δόγμα για τους ορθοδόξους". Και, πράγματι, από το 1937 η Ιεραρχία αντιμετώπιζε το ίδιο θέμα (το είχε θέσει ο καθηγητής της Θεολογικής και ακαδημαϊκός Δημ. Μπαλάνος, οπαδός από τότε της αποτέφρωσης) απλώς ως στοιχείο παράδοσης: "Η καύσις αντίκειται εις το πνεύμα της ορθοδόξου Εκκλησίας, δεδομένου ότι η ταφή αποτελεί μακροχρόνιον παράδοσιν, διά την κατάργησιν της οποίας απαιτείται απόφασις του συνόλου των ορθοδόξων Εκκλησιών".
Δηλαδή, αν αποφάσιζε το σύνολο των ορθοδόξων Εκκλησιών να αποδεχτεί την καύση των νεκρών, τότε και η Ιερά Σύνοδος δεν θα έλεγε όχι. Ενα έθιμο είναι. Ποια ανάσταση και ποιος παράδεισος; Ο,τι πει το πολιτμπιρό. Ακριβώς όπως και το Βατικανό μια μέρα του 1886 άφησε τα στελέχη, τα μέλη και τους φίλους του να αποφασίσουν οι ίδιοι αν θέλουν ταφή ή καύση.

"Απανθρωπιά"

Αλλά ας φύγουμε από τη μεταφυσική. Κανένας στη χώρα μας, από όσους ζήτησαν να επιτραπεί η αποτέφρωση, δεν υπέδειξε στην Ορθοδοξία την ορθότερη μέθοδο, τη μία και μοναδική, για να αναστηθούν οι νεκροί. Ηδη από τη συγκρότηση της πρώτης (εγκεκριμένης από το Πρωτοδικείο, το 1946) σχετικής κίνησης, υπό τον υφηγητή της Ιατρικής Δημ. Θεοδωρίδη, το αίτημα ήταν σαφές: Να επιτρέπεται σε όποιους θέλουν να αποτεφρώνουν τους νεκρούς τους. Βέβαιως, εκείνη την εποχή, η αμφισβήτηση του θρησκευτικού χαρακτήρα του κράτους δεν ήταν και τόσο απλή υπόθεση. Το Πρωτοδικείο Αθηνών εύρισκε απίθανους λόγους για να απαγορεύσει τη λειτουργία "αιρετικών" σωματείων. Στο σκεπτικό μιας απορριπτικής απόφασης, αναφέρεται ότι "η καύσις των νεκρών προσκρούει εις το δόγμα της Αναστάσεως των Νεκρών, είναι αντιχριστιανική, προσκρούει εις το όραμα του Προφήτου Ιεζεκιήλ και την έχει χαρακτηρίσει ο εκκλησιαστικός συγγραφεύς Τερτυλλιανός ως απανθρωπίαν".
Τα χρόνια πέρασαν, αλλά η επιρροή της Εκκλησίας παραμένει ισχυρή. Μπορεί οι κυβερνώντες να αποφεύγουν την ευθεία ταύτιση, αλλά δεν μπορούν να πουν εύκολα όχι. Οταν από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας άρχισε να διαπιστώνεται ότι η αττική γη δεν ήταν σε θέση να αναπαύσει τους νεκρούς της (λόγω έλλειψης διαθέσιμων στρεμμάτων), τότε πολλοί δήμαρχοι, όλου του πολιτικού φάσματος, σκέφτηκαν τη λύση της αποτέφρωσης -όχι μόνο για ιδεολογικούς ή θρησκευτικούς λόγους. "Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει τη δυνατότητα επιλογής. Πιστεύω ότι λόγοι υγιεινής και ανθρωπισμού επιβάλλουν τη σοβαρή εξέταση της καύσης των νεκρών. Το καλοκαίρι του 1987 με το μεγάλο καύσωνα, ως δήμαρχος Αθηναίων, έζησα από κοντά το πρόβλημα της έλλειψης χώρου στα νεκροταφεία", έλεγε στα "Νέα" (23.3.1992), ο Μιλτιάδης Εβερτ. Το ίδιο καυτό καλοκαίρι, ο τότε υπουργός Υγείας Γ.Α. Μαγκάκης θεωρούσε ότι "η καύση των νεκρών είναι αναμφισβήτητα μια απόλυτα παραδεκτή λύση" (31.7.1987).
Τις παραμονές των τελευταίων δημοτικών εκλογών, όλες οι παρατάξεις έβλεπαν με περισσότερη ή λιγότερη συμπάθεια μια τέτοια εξέλιξη. Ακριβώς πριν από ένα χρόνο, οι υφυπουργοί Υγείας και Εσωτερικών Μ. Σκουλάκης και Λ. Παπαδήμας, απαντώντας σε ερώτηση της Μαρίας Δαμανάκη αντιμετώπιζαν αισιόδοξα το θέμα, θυμίζοντας, όμως, ότι δεν είναι ακριβώς οι αρμόδιοι για να νομοθετήσουν υπέρ της προαιρετικής καύσης! Και ιδού το κλασικό κυβερνητικό τερτίπι (όχι μόνο της παρούσας κυβέρνησης) σε πλήρη εξέλιξη: Οχι εγώ, ο άλλος πρέπει να τροποποιήσει ένα και μόνο αρθράκι του νόμου (Αρθρο 2 παρ 1 του Α.Ν. 445/68).

Στο ευρωκοινοβούλιο

Από τον Αννα στον Καϊάφα τρέχουν οι άνθρωποι του Συνδέσμου Φίλων της Αποτέφρωσης, αλλά και ορισμένοι Δήμοι που ήδη έχουν υπερψηφίσει το αίτημα (Περιστερίου, Καλλιθέας, Ζωγράφου, Αγ. Δημητρίου). Ολοι οι συναρμόδιοι το βρίσκουν απολύτως λογικό, ευρωπαϊκό, θαυμάσιο για τη δημόσια υγεία και την εξοικονόμηση ελεύθερων χώρων, και οπωσδήποτε δίκαιο για τους εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες άλλων θρησκευτικών δογμάτων, που ζούν κυρίως ως μετανάστες στη χώρα μας. Οταν όμως έρθει η κρίσιμη στιγμή να συνέλθουν τα συναρμόδια υπουργεία, τότε κάτι γίνεται και το υπουργείο Θρησκευμάτων κωλύεται. Αυτομάτως όλοι κρύβονται πίσω από την ασάφεια και το αντιφατικό νομικό πλαίσιο.
Εν τω μεταξύ, όπως διαβάζουμε στον Τύπο των ημερών, περισσότεροι από 50 Ελληνες έχουν αναγκαστεί, τον τελευταίο καιρό, να πάρουν το πτώμα του αγαπημένου τους προσώπου και να το τρέχουν σε αποτεφρωτήρες του εξωτερικού. Αν πιστέψουμε και τη δημοσκόπηση της ICAP (1992) σύμφωνα με την οποία μόνο το 39,2% των κατοίκων του λεκανοπεδίου της Αττικής δεν συμφωνεί με την αποτέφρωση, τότε δεν μιλάμε μόνο για παραβίαση δικαιώματος, αλλά για καταπάτηση της θέλησης της πλειοψηφίας.
Μετά απ' όλα αυτά τα απίθανα, το μόνο που έμενε ήταν η προσφυγή στην Ευρώπη. Κάποιοι θα ανακαλύψουν ακόμα μια φορά "συνωμοσίες των Δυτικών", αλλά ήδη έχει κατατεθεί αναφορά από τον ευρωβουλευτή του ΣΥΝ Αλέκο Αλαβάνο στην αρμόδια επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σε λίγες βδομάδες θα έρθει και το σχετικό ψήφισμα καταδίκης της Ελλάδας, και θα είναι κομμάτι δύσκολο να εξακολουθεί να κρύβεται ο κ. Αρσένης με τους συναρμοδίους του.     

(Ελευθεροτυπία, 6/12/1997)