Ο Γιάννης Ζίγδης και τα ΜΑΤ
 

"Εφυγε ο Ι. Ζίγδης"
     ("Εθνος", 22/10/97)

Με ένα μικρό μονόστηλο 103 μόλις λέξεων, καταχωνιασμένο στις εσωτερικές του σελίδες, αποχαιρέτησε το "Εθνος" τον πολιτικό που συνδέθηκε με τις περιπέτειες της συγκεκριμένης εφημερίδας την εποχή της δικτατορίας. Επιλέγοντας να μην αφιερώσει στον Γιάννη Ζίγδη παρά το αδιάφορο αυτό μονοστηλάκι, η εφημερίδα αποφάσιζε ταυτόχρονα και την ακύρωση μιας σημαντικής σελίδας της ίδιας της της ιστορίας: Στις αρχές του 1970, το "Εθνος" δημοσίευσε συνέντευξη του Ζίγδη που, χάρη στην πρόσφατη τότε αμνηστία (Δεκέμβριος 1969), βρισκόταν και πάλι στην Αθήνα. Στο κείμενο αυτό, ο Ζίγδης ζητούσε την αποκατάσταση της δημοκρατίας και το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Η χούντα τον συνέλαβε αμέσως, έκλεισε την εφημερίδα και παρέπεμψε στο στρατοδικείο τους υπεύθυνούς της. Στις 2 Απριλίου του 1970, ο Ζίγδης καταδικάστηκε από Εκτακτο Στρατοδικείο σε φυλάκιση τεσσάρων ετών και έξι μηνών.
Αναμενόμενη συνέπεια της άνισης πάλης ανάμεσα στη μνήμη και τη λήθη, επιλεκτική ανάγνωση του παρελθόντος ή, απλούστατα, ρεαλιστική προσαρμογή στις προτιμήσεις και τα γούστα της εποχής; Ούτως ή άλλως, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε ο Τύπος το θάνατο του Γιάννη Ζίγδη μπορεί να μας αποκαλύψει πολλά για τις ιεραρχήσεις, τις αποσιωπήσεις και τους αποκλεισμούς που -συχνά άθελά τους- προδίδουν οι τόσο προσεκτικές κατά τα λοιπά νεκρολογίες. Αν και χαρακτηριστικό, το μονόστηλο του "Εθνους" δεν υπήρξε μοναδικό. Με ελάχιστες εξαιρέσεις (όπως το κείμενο του Β. Νέτα στην "Ε", 22/10), η πλειονότητα των εφημερίδων έκρινε ότι η "είδηση" δεν άξιζε κάτι περισσότερο από το αναμάσημα του ίδιου δελτίου Τύπου που έφτασε εκείνη την ημέρα στα δημοσιογραφικά γραφεία. Από κοντά και τα κανάλια, παγιδευμένα στο δικό τους σύστημα αξιών, σύμφωνα με το οποίο ο θάνατος αποκτά την τραγική του διάσταση μόνον εφόσον μπορεί να μεταμορφωθεί σε θέαμα.
Κάθε νεκρολογία συνιστά μια ρητή ή έμμεση αξιολόγηση του εκλιπόντος. Ταυτόχρονα όμως, όπως συνέβη κατά κόρον στην περίπτωση Ζίγδη, προσφέρει πληροφορίες για τις αντιλήψεις που κυριαρχούν την εποχή του συγκεκριμένου θανάτου. Για το λόγο αυτό θεωρήσαμε σκόπιμο να θυμηθούμε δύο από τα πολλά επεισόδια που σημάδεψαν την πορεία του Γιάννη Ζίγδη και θα μπορούσαν να περιληφθούν στην άγραφη νεκρολογία του.

Η μάχη της Ρόδου

Στα 1980, η κυβέρνηση της ΝΔ υπό τον Γ. Ράλλη είχε αναθέσει σχεδόν αποκλειστικά την επιβολή της οικονομικής και κοινωνικής της πολιτικής στις δυνάμεις καταστολής. Οσοι δεν αποδέχονταν το "ήπιο πολιτικό κλίμα" και τις "συναινετικές" συναλλαγές, παρουσιάζονταν ως "προβοκάτορες" και "τρομοκράτες". Τα ΜΑΤ και οι αύρες είχαν πολλή δουλειά: Σπασμένα κεφάλια, αναρίθμητες συλλήψεις και εκατοντάδες διώξεις. Ο Γ. Ζίγδης, αρχηγός τότε της ΕΔΗΚ, αντίθετα με άλλους κεντρώους αλλά και αριστερούς συναδέλφους του, νοιαζόταν περισσότερο για την κλιμακούμενη κρατική βία και λιγότερο για τη "διασάλευση της καθεστηκυίας τάξεως" ή για το "μέλλον της ελληνικής οικονομίας".
Τον Ιούλιο του 1980, όταν ο Γ. Ράλλης έστειλε για πρώτη φορά τα ΜΑΤ στη Ρόδο να αντιμετωπίσουν μια τοπική διαμαρτυρία για την προσέγγιση στο λιμάνι του τουρκικού τουριστικού πλοίου Τζεμλίκ, ίσως και ο ίδιος να μην ήξερε τι μπορούσε να προκαλέσει η δραστηριότητά τους. Επί μία εβδομάδα ο πληθυσμός αντιδρούσε μαζικά. Το μακελειό ήταν αναπόφευκτο. Ο Γ. Ζίγδης, από τους επικεφαλής της αντίστασης στους κρανοφόρους, ήξερε από την αρχή με ποιους είναι:
"Κατελύθη στη Ρόδο το κράτος του νόμου", δήλωνε, "και επιβλήθηκε το κράτος της βίας υπεύθυνος για την αιματοχυσία και τους βανδαλισμούς ο πρωθυπουργός Ράλλης. Οι υβριστικές του δηλώσεις προκάλεσαν την λαϊκή εξέγερση και οι εντολές του προς τα ΜΑΤ (ΕΣΑ) την αιματοχυσία. Τα ΜΑΤ επιτέθηκαν εν ψυχρώ με κλομπς και δακρυγόνα και αύρες. Πρέπει να τιμωρηθούν οι επικεφαλής της χωροφυλακής και των ΜΑΤ, αλλά και όλοι οι αξιωματικοί και οπλίτες που συμπεριφέρθηκαν 'κατά την εκτέλεση των καθήκοντός τους' κατά εγκληματικό τρόπο".
Οταν καταλάγιασαν οι συγκρούσεις και άρχισαν να δουλεύουν τα δικαστήρια εναντίον των διαδηλωτών, ο Ζίγδης, χτυπημένος και ο ίδιος από τις "δυνάμεις της Τάξεως", δεν δίστασε να μηνύσει τους υπεύθυνους αστυνομικούς. Η "απρόβλεπτη", για έναν "αστό πολιτικό", συμπεριφορά του, ήταν επόμενο να ερεθίσει τον Γ. Ράλλη. "Εκείνος που αποδείχτηκε για άλλη μιά φορά απαράδεκτος είναι ο Ζίγδης", έγραφε τρία χρόνια αργότερα στο βιβλίο του, "Ωρες ευθύνης".

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Λίγους μήνες μετά, τον Νοέμβριο του 1980, σε μια πολύ σπουδαιότερη στιγμή της μεταπολιτευτικής περιόδου, πάλι ο Ζίγδης χάλασε τη μανέστρα. Η κυβέρνηση είχε απαγορεύσει την πορεία του Πολυτεχνείου πέρα από την πλατεία Συντάγματος. Η πλειοψηφία της ΕΦΕΕ (ΠΑΣΟΚ-ΚΚΕ) την τελευταία στιγμή πειθάρχησε στην αστυνομική ντιρεκτίβα, παρά τους λεονταρισμούς των προηγουμένων ημερών. Αλλά κάμποσες χιλιάδες διαδηλωτών αποφάσισαν να ακολουθήσουν τη μειοψηφία του Κ.Σ της ΕΦΕΕ (ΠΠΣΠ, ΑΑΣΠΕ, ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος-Β' Πανελλαδική) έως την αμερικανική πρεσβεία. Οπως είναι γνωστό, η νύχτα της 16ης Νοεμβρίου έγινε κόλαση με δυό νεκρούς διαδηλωτές (Κουμής, Κανελλοπούλου), τουλάχιστον δυό σοβαρά τραυματισμένους από αστυνομικά περίστροφα, πολλές εκατοντάδες σπασμένα κεφάλια, συλλήψεις κ.λπ. Τα ΜΑΤ χτύπησαν σε μιά τεράστια ακτίνα γύρω από το κέντρο των Αθηνών οτιδήποτε έμψυχο έβρισκαν μπροστά τους και δεν είχε προλάβει να κρυφτεί πίσω από τα πανό των νομοταγών πολιτικών και σπουδαστικών οργανώσεων. Τα μέλη του ΚΚΕ(εσωτ), ίσως λόγω και της επαμφοτερίζουσας στάσης της ηγεσίας τους ως προς την αποδοχή ή όχι της αστυνομικής απαγόρευσης της πορείας, ακόμα θυμούνται την επιδρομή των ροπαλοφόρων και των μηχανοκίνητων μονάδων του κράτους. Το πολιτικό κλίμα είχε ανάψει για τα καλά. Η δεξιά κυβέρνηση έπνεε τα λοίσθια.
Στις 22.11.1980, στη Βουλή, διεξήχθη πολύωρη συζήτηση για τις οδομαχίες, την ευθύνη και το μέλλον της Δημοκρατίας. Ο Ζίγδης πάλι ήξερε με ποιους είναι. Στην κινδυνολογία περί "εκτροπής από ύποπτα στοιχεία" που υποστήριζαν οι περισσότεροι συνάδελφοί του, ο Ζίγδης αντέτασσε τα πραγματικά περιστατικά και δεν είχε καμιά πρόθεση να συγκαλύψει τα όργανα του κράτους για το καλό της χώρας.
"Και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ σπάθην κρατεί στα χέρια του για να αμυνθεί εναντίον των δαιμόνων. Δεν κρατεί άνθη", έλεγε ο Γ. Ράλλης, διακαιολογώντας το έργο των ΜΑΤ. Ο Ζίγδης δεν συγκινήθηκε: "Η βασική αιτία του κακού είναι ότι η κυβέρνηση διατηρεί ένα Σώμα που αποτελεί ντροπή, τα ΜΑΤ. Δεν είναι αστυνομία αυτό, αυτό είναι Σώμα ΕΣ-ΕΣ, είναι χειρότερο από την ΕΣΑ, τα μέλη του είναι κακούργοι, όχι ότι οι άνθρωποι γεννήθηκαν κακούργοι, αλλά εκπαιδεύονται για να γίνουν κακούργοι. Τους είδα στη Ρόδο, όπου επετέθηκαν εναντίον ενός λαού που έκανε μια ειρηνική παρέλαση. Επετέθηκαν με τέτοια λύσσα, που δεν έχω δεί ούτε στους Ιταλούς φασίστες, όταν ήμουν παιδί στη Ρόδο (...) Ας έχουμε μια ειδική συνεδρίαση για το αν μπορεί μια Δημοκρατία να διατηρεί κρατικά όργανα , τύπου ΜΑΤ. Αυτά είναι μόνο για τους 'Χίτλερ', μόνο για τους 'Μουσολίνι'. Είναι αδιανόητο να υπάρχουν σε μια δημοκρατική Πολιτεία".
Στην ίδια συζήτηση, οι πιο προσγειωμένοι ηγέτες της αντιπολίτευσης, Παπανδρέου και Φλωράκης, αρκέστηκαν σε υποδείξεις περί του χώρου και του χρόνου κατά τον οποίο οι αστυνομικές δυνάμεις θα έπρεπε να ανοίξουν τα κεφάλια των διαδηλωτών. "Θα ήταν σε θέση, πραγματικά, η Αστυνομία στο σημείο της σύγκρουσης να προχωρήσει με ελιγμό τέτοιο, ώστε να αποκοπεί, το επαναλαμβάνω, το σώμα των 2.000 εξτρεμιστών και εκεί να τους αντιμετωπίσει", έλεγε ο Ανδρέας. Ηξερε ότι για να φτάσει στην εξουσία όφειλε να κάνει ορισμένες υποχωρήσεις.

(Ελευθεροτυπία, 1/11/1997)