ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΤΤΑ


1.   2.

Η Λοζάνη μας ενώνει


Απ' ό,τι φαίνεται, η γνωστή ρήση "ούνα φάτσα ούνα ράτσα" δεν αναφέρεται μόνο στους δυτικούς αλλά και τους ανατολικούς μας γείτονες. Οποιος αναζητήσει τις επίσημες απόψεις του τουρκικού κράτους για τα ζητήματα των μειονοτήτων, θα σκοντάψει σε διατυπώσεις πανομοιότυπες με εκείνες που ακούμε εδώ και πολλά χρόνια από τα αρμόδια ελληνικά χείλη. Αντιγράφουμε από το επίσημο site του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών:

"Ερώτηση: Υπάρχει 'κουρδική μειονότητα' ή 'κουρδικό ζήτημα' στην Τουρκία;
Απάντηση: Το καθεστώς των μειονοτήτων στην Τουρκία θεσπίστηκε διεθνώς με τη Συνθήκη της Λοζάνης, σύμφωνα με την οποία στην Τουρκία υπάρχουν μόνο μη μουσουλμανικές μειονότητες. Σύμφωνα με αυτό τον ορισμό είναι λάθος να αναφερόμαστε στους πολίτες κουρδικής καταγωγής ως κουρδική μειονότητα."

Φυσικά στο ίδιο κείμενο περιλαμβάνεται και η εξίσου γνωστή καραμέλα ότι "οι πολίτες κουρδικής καταγωγής, όπως όλοι οι Τούρκοι πολίτες, απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα, τα οποία εγγυάται το Σύνταγμα και συμμετέχουν δραστήρια στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή της Τουρκίας".

Οποιος τολμήσει να υπαινιχθεί κάποιο άλλο είδος μειονότητας, πέραν των χριστιανικών που αναγνωρίζει η συνθήκη της Λοζάνης, αντιμετωπίζει αμέσως την κατηγορία της προδοσίας. Αυτό συνέβη και με τη βουλευτή του φιλοϊσλαμικού Κόμματος Αρετής Ογιά Ακγκιονέντς τον περασμένο Αύγουστο. Μιλώντας στη Γενεύη κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της υποεπιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κυρία Ακγκιονέντς αναφέρθηκε στην αντιδημοκρατική αντιμετώπιση των Κούρδων (και των Τσερκέζων και των Αράβων) από το τουρκικό κράτος και αμέσως δέχτηκε την επίθεση των τουρκικών ΜΜΕ ("Η προδοσία" επιγραφόταν το κύριο άρθρο της εφημερίδας Μιλιέτ) και το Δικαστήριο Κρατικής Ασαφαλείας διέταξε τη δίωξή της. 

Για να αμυνθεί, η κυρία Ακγκιονέντς επικαλέστηκε και αυτή την πίστη της στη Λοζάνη: "Η Τουρκία είναι ένα ενιαίο κράτος", δήλωσε την επομένη, "και δεν υπάρχουν άλλες μειονότητες, εκτός από τις χριστιανικές που αναφέρονται στη Συνθήκη της Λοζάνης". Κάλεσε, μάλιστα, τα μέσα ενημέρωσης να μη θεωρούν τις παρατηρήσεις της ως ανακίνηση "κουρδικού μειονοτικού ζητήματος". Η διατύπωσή της ήταν η "πρέπουσα": "Οι Κούρδοι δεν είναι μειονότητα στην Τουρκία".

Φυσικά η ανασκευή της κυρίας Ακγκιονέντς δεν έπιασε τόπο. Αυτές τις μέρες συζητείται από το Δικαστήριο η οριστική απαγόρευση του Κόμματος Αρετής.



Η εκσυγχρονισμένη απαγόρευση


Κάποτε τα πράγματα ήταν εξαιρετικά απλά: οποιαδήποτε χρήση της κουρδικής γλώσσας, προφορική ή γραπτή, ήταν ρητά απαγορευμένη σε όλους τους πολίτες της γειτονικής μας χώρας. Με καθαρά οργουελιανή μέθοδο, το άρθρο 3 του νόμου 2392 του 1983 αποφαινόταν ότι "μητρική γλώσσα όλων των τούρκων πολιτών είναι η τουρκική", για να καταλήξει: "Απαγορεύεται η χρησιμοποίηση ως μητρικής γλώσσας άλλης από την τουρκική, καθώς και οποιαδήποτε ενέργεια που αποβλέπει στη διάδοση αυτών των γλωσσών". Άλλο άρθρο του ίδιου νόμου απαγόρευε την "έκφραση, διάδοση και δημοσίευση γνώμης σε οποιαδήποτε ξένη γλώσσα εκτός από τις πρώτες επίσημες γλώσσες των κρατών που έχουν αναγνωριστεί από το τουρκικό κράτος". Η κάπως περίπλοκη αυτή διατύπωση στόχευε ακριβώς στον αποκλεισμό της κουρδικής, που από το 1970 έχει αναγορευτεί σε δεύτερη επίσημη γλώσσα του Ιράκ. 

Ύστερα ήρθαν ο πόλεμος του Κόλπου, ο εναγκαλισμός του κουρδικού κινήματος του Ιράκ από τη Δύση και η δρομολόγηση ενός πρώτου εκσυγχρονιστικού "ανοίγματος" από την κυβέρνηση Οζάλ. Οι παραπάνω διατάξεις καταργήθηκαν τον Δεκέμβριο του 1991 -και ως εκ τούτου, οι αναφορές των άρθρων 26 κι 28 του ισχύοντος Συντάγματος του 1982 σε "γλώσσα απαγορευμένη από το νόμο" θεωρούνται ανενεργές. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει καθόλου πως τα κουρδικά έπαψαν να αποτελούν ταμπού και αντικείμενο νομοθετικών ή διοικητικών απαγορεύσεων. Απλούστατα, αυτές οι απαγορεύσεις θίγουν πλέον όχι την προφορική ομιλία της γλώσσας αλλά την επισημοποιημένη χρήση της, από τα ΜΜΕ και το εκπαιδευτικό σύστημα. Μπορεί το Υπουργείο Εξωτερικών της Άγκυρας να ισχυρίζεται ανερυθρίαστα στο site του ότι στην Τουρκία "υπάρχουν σήμερα πολυάριθμες εκπομπές ραδιοτηλεοπτικών καναλιών και πλήθος βιβλία κι έντυπα τόσο στα τουρκικά όσο και στις διάφορες 'κουρδικές' διαλέκτους", οι ισχύοντες όμως νόμοι εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά σαφείς για τα όρια αυτού του εκσυγχρονισμού:

* Σύμφωνα με το ν.2923, η διδασκαλία ξένων γλωσσών ρυθμίζεται με ειδική υπουργική απόφαση, η οποία οφείλει να λαμβάνει υπόψη τις απόψεις του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Η ισχύουσα σήμερα σχετική απόφαση (92/2788 της 20.3.92) ορίζει ότι "σε επίσημα ή ιδιωτικά μαθήματα μπορούν να διδαχθούν οι παρακάτω γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, καθώς και ρωσικά, ιταλικά, ισπανικά, αραβικά, ιαπωνικά και κινέζικα". Πέραν τούτου, ουδέν -εκτός από τις μειονοτικές εκείνες γλώσσες (ελληνικά, εβραϊκά, αρμένικα) που προστατεύονται επίσημα από τη συνθήκη της Λοζάνης...

* Βάσει του ν.3984 του 1994 για την ιδιωτική ραδιοτηλεόραση, "οι ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές γίνονται στα τούρκικα". Η μοναδική εξαίρεση που προβλέπεται, "για εκπαιδευτικούς ή ειδησεογραφικούς σκοπούς", αφορά "εκείνες τις ξένες γλώσσες που έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη ενός παγκόσμιου πολιτισμού κι επιστημονικών επιτευγμάτων" - και προφανέστατα αποκλείει το ταπεινό "ιδίωμα" που μιλούν όσοι κατοικούν στα "νοτιοανατολικά" της χώρας.

Αποκαλυπτική γι' αυτή την ιεράρχηση των γλωσσών (σε "φορείς πολιτισμού" και μη), αλλά και για το γενικότερο κλίμα μέσα στο οποίο διεξάγεται η σχετική συζήτηση στη σημερινή Τουρκία, είναι άλλωστε η κυρίαρχη εδώ και δεκαετίες εγχώρια παραφιλολογία γύρω από την ταυτότητα και τη γλώσσα των Κούρδων. Τη σκιαγραφεί με το σαφέστερο δυνατό τρόπο ένας -εξαιρετικά φιλότουρκος, κατά τα άλλα- αμερικανός εμπειρογνώμονας: "Η κυβέρνηση", γράφει, "ενθάρρυνε αφελείς, ψευδοεπιστημονικές μελέτες που στόχευαν στο να αποδείξουν ανά περίπτωση κάποιο από τα παρακάτω: (α) ότι οι Κούρδοι είναι στην πραγματικότητα ένας αρχαίο τουρκικό φύλο που εισέδυσε στη Μικρασία δυο ή τρεις χιλετίες πριν φτάσουν οι υπόλοιποι Τούρκοι, (β) ότι οι Κούρδοι αυτοί καθεαυτοί στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν, (γ) ότι οι Κούρδοι είναι Τούρκοι που έχουν διαφθαρεί από ιρανικές επιδράσεις, (δ) ότι η κουρδική γλώσσα είναι ένα εκφυλισμένο κράμα, το οποίο δεν αξίζει να να αναγνωριστεί ως αυτοτελής γλώσσα, ή (ε) ότι τα κουρδικά είναι στην πραγματικότητα μια αρχαία τουρκική διάλεκτος. Αυτή η 'έρευνα' είναι προσβλητική τόσο για τους κούρδους όσο και για τους τούρκους διανοούμενους" (Paul Henze, στην έκδοση της RAND Corporation "Turkey's new geopolitics", 1993, σ.22).

Σας θυμίζουν μήπως τίποτα όλα αυτά;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Gerard Chaliand "Le malheur kurde" (Παρίσι 1992, εκδ. Seuil). Συνοπτική παρουσίαση των κουρδικών μειονοτήτων ανά χώρα, με έμφαση στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις του πρόσφατου παρελθόντος. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα καταγραφή του νομοθετικού οπλοστασίου με το οποίο επιχειρήθηκε η βίαιη αφομοίωση των Κούρδων της Τουρκίας από τον κεμαλικό εθνικισμό. 

Human Rights Watch "Turkey. Human rights and the European Union Accession Partnership" (Σεπτέμβριος 2000, http://www.hrw.org/reports/2000/turkey2/). Αναλυτική καταγραφή των "εκκρεμοτήτων" της σημερινής Τουρκίας, από την άποψη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, εν όψει της σύνδεσής της με την Ε.Ε. Ειδικό κεφάλαιο για την καταστολή -και την ανάγκη προστασίας- της γλωσσικής διαφορετικότητας του κουρδικού πληθυσμού.

Nadire Mater "Mehmedin kitabi" (Ισταμπούλ 1999, εκδ. Siyahbeyaz). Τα βιώματα 42 φαντάρων από το βρώμικο πόλεμο κατά των ανταρτών του ΡΚΚ, όπως τα κατέγραψε μια ανεξάρτητη τουρκάλα δημοσιογράφος. Δυο μήνες μετά την κυκλοφορία του, και ενώ είχε ήδη πραγματοποιήσει 4 εκδόσεις και πουλήσει 9.000 αντίτυπα, το βιβλίο απαγορεύτηκε, διατάχθηκε η κατάσχεσή του και η συγγραφέας διώχθηκε δικαστικά "για προσβολή των ενόπλων δυνάμεων". Τελικά, αθωώθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2000. 

Turkish Daily News (http://www.turkishdailynews.com/). Η μοναδική καθημερινή αγγλόφωνη εφημερίδα της Τουρκίας, δημοσιεύει συχνά ρεπορτάζ για το Κουρδικό. Εξαιρετικά διαφωτιστική για το κλίμα και τις τάσεις που διαμορφώνονται σχετικά στη γειτονική μας χώρα.


ΔΕΙΤΕ

Ταξίδι στον ήλιο (Gunese Yolculuk) της Γεσίμ Ουστάογλου (1999). Τα δυο πρόσωπα της σημερινής Τουρκίας -εκσυγχρονισμός και ταξική καταπίεση στην Ισταμπούλ και τα παράλια, στρατιωτικός νόμος και καταστολή της εθνικής διαφορετικότητας στα "Νοτιοανατολικά"- αποτυπωμένα με εξαιρετικό τρόπο από μια νέα κινηματογραφίστρια.

(Ελευθεροτυπία, 17/12/2000)