Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΟΜΩΝ

1.   2.

ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ


1934. Στην τριακοστή ακριβώς επέτειο του Μακεδονικού Αγώνα, εφημερίδες των Αθηνών κατήγγειλαν τη "βεβήλωση" του μνημείου του Παύλου Μελά στο χωριό Στάτιστα [σημ. Μελάς] της Καστοριάς. "Κάτω από τα μάτια των αρχών", διαβάζουμε στο "Ελεύθερον Βήμα" της 20/10/34, "άγνωστοι συντρίψανε το σταυρό και γκρεμίσανε τις κολώνες". Το θέμα έφτασε στο Κοινοβούλιο, με τον βενιζελικό γερουσιαστή Ιασωνίδη να αποδίδει το συμβάν "εις τους βουλγαρίζοντας βουλγαροφώνους της περιφερείας" και να δηλώνει ότι, παρά το οξυμένο κλίμα των ημερών (απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου), η φιλελεύθερη αντιπολίτευση αποποιείται πλήρως τις δημοκρατικές της ευαισθησίες: "Προκειμένου περί της Φλωρίνης, τιθέμεθα εις την απόλυτον διάθεσιν της κυβερνήσεως δια να υποστηρίξωμεν παν μέτρον, έστω και ανελεύθερον, το οποίον θα απεσκόπει εις την τόνωσιν του εθνικού φρονήματος". Αισθητά διαφορετική στάση κράτησε ο τοπικός βενιζελικός τύπος: "Τα αναγραφέντα υπό του Αθηναϊκού τύπου περί δήθεν καταστροφής του μνημείου του Μελά στερούνται αληθείας. Πρόκειται περί ασημάντου βλάβης" ("Έθνος" Φλώρινας 27/10/34).

1984. Δυο χρόνια μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και την αισθητή αλλαγή του κλίματος στις "ευπαθείς" περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, βουλευτές της ΝΔ θα καταγγείλουν στη Βουλή σημεία και τέρατα σχετικά με τις προτομές των μακεδονομάχων. "Οι νέες δημοτικές αρχές του Οκτωβρίου 1982 σε ευαίσθητες ακριτικές περιοχές πήραν ορισμένες αποφάσεις που δημιούργησαν βαθύτατη ανησυχία στον Ελληνικό Λαό", διαβάζουμε λχ σε ομιλία του Διάκου Μανουσάκη (10/2/84). "Με τον ιδεολογικό μανδύα του μαρξισμού άρχισαν να ξηλώνονται τα ιερά μνημεία, οι τάφοι των Μακεδονομάχων, των ιερέων και των Ελλήνων αξιωματικών. Οι αποφάσεις αυτές, κατά μια περίεργη σύμπτωση, κλιμακώθησαν σε ευρύτατη ακριτική περιοχή, που γειτονεύει με το ψευδοκράτος των Σκοπίων". Επιθετικότερος, ο συνάδελφός του Δημ. Χατζηδημητρίου θα αναφέρει κι αυτός στην ίδια συνεδρίαση ότι "σε μερικές περιπτώσεις από διάφορα δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια μεταφέρονται ηρώα πεσόντων κατά το Μακεδονικό Αγώνα" και θα κάνει λόγο για ενέργειες "που φθάνουν τα όρια της αντεθνικής δραστηριότητας". Μια από τις καταγγελίες αφορούσε απόφαση του Κ.Σ. του χωριού Γρίβα του Κιλκίς για "μεταφορά των τάφων του Μακεδονομάχου Χρήστου Οικονόμου και του αδελφού του Ιωάννη" από την αυλή της εκκλησίας στο νεκροταφείο και "την αφαίρεση και τοποθέτηση σε αποθήκη της μαρμάρινης πλάκας του μακεδονομάχου Σπύρου Φραγκόπουλου". Απαντώντας, ο υφυπουργός Εσωτερικών Μιλτιάδης Παπαϊωάννου έσπευσε να διευκρινίσει ότι η τελευταία αυτή απόφαση ακυρώθηκε από το νομάρχη.

1986. Ακολούθησαν, τα επόμενα χρόνια, οι "εξαφανίσεις" αμφιλεγόμενων προτομών στη Δράμα και τη Φλώρινα. Η πρώτη περίπτωση (26/3/86) αφορούσε την προτομή του εκτελεσμένου από τον ΕΛΑΣ επιτελάρχη της δοσιλογικής ΠΑΟ, αντισυνταγματάρχη Βασίλειο Αβδελά. Σύμφωνα με μια εκδοχή, την ευθύνη ανέλαβε μια άγνωστη οργάνωση με την ονομασία "Νέες Ταξιαρχίες" (Π.Ι.Παπαθανασίου "Για τον ελληνικό βορρά", Αθήνα 1990, σ.704). Το δεύτερο συμβάν αφορούσε τον μακεδονομάχο Στέφο Γρηγορίου, μεσοπολεμικό αποσπασματάρχη διάσημο για τις βιαιοπραγίες του κατά των γηγενών χωρικών, που επίσης εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ το 1943. Άγνωστο πότε ακριβώς, η "εξαφανισθείσα" προτομή του ξαναστήθηκε στο βάθρο της.

1998. Το Νοέμβριο του 1998, άγνωστοι αποκεφάλισαν την προτομή του μακεδονομάχου Μίγκα, στους καταρράκτες της Έδεσσας. Αποδίδοντας το γεγονός σε άγνωστους "αναρχικούς", η τοπική "Εδεσσαϊκή" μας θυμίζει (14/11/98) ότι "δεν είναι η πρώτη φορά που βεβηλώνονται αυτές οι δυο ερμαϊκές στήλες" -του Μίγκα και του συντρόφου του, καπετάν Άγρα.

Ο εμφύλιος Μακεδονικός Αγώνας

Ποια σχέση μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στο Μακεδονικό Αγώνα και τις εμφυλιοπολεμικές γιορτές μίσους; Κάθε άλλο παρά προφανής για όσους αγνοούν τη βορειοελλαδική Ιστορία και πραγματικότητα, η απάντηση σ' αυτά τα ερωτήματα είναι εξαιρετικά απλή. 

Πρώτα και κύρια, ειδικά σ' αυτή την περιοχή της χώρας οι πληγές του Εμφυλίου δεν έχουν κλείσει ακόμα, και μάλιστα με επιλογή της ίδιας της Πολιτείας. Αναφερόμαστε στην περίφημη ρητή εξαίρεση των "μη Ελλήνων το γένος" από τις νομοθετικές ρυθμίσεις για επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων (1982) και επιστροφή των δημευμένων περιουσιών τους (1985). Ο απροκάλυπτα ρατσιστικός αυτός αποκλεισμός από τα ωφελήματα της "εθνικής συμφιλίωσης" συνδέει άμεσα τη διατήρηση των συνεπειών της εμφύλιας σύγκρουσης με την "αμφισβητούμενη ελληνικότητα" του σλαβόφωνου γηγενούς πληθυσμού, όπως αυτή "εκτιμάται" από τις πάσης φύσεως ειδικές υπηρεσίες των αρμόδιων υπουργείων Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης. Με αποτέλεσμα να διατηρούνται σε μια ιδιότυπη νεκροφάνεια όχι μόνο η παραδοσιακή πολιτική της ταξινόμησης των "εθνικών φρονημάτων" του ντόπιου πληθυσμού, αλλά και οι διαχωριστικές γραμμές των αρχών του περασμένου αιώνα, που ήθελαν τους ανθρώπους αυτούς διχασμένους σε "Έλληνες" και "Βουλγάρους".

Για τις τοπικές κοινωνίες, άλλωστε, ο Μακεδονικός Αγώνας του 1904-08 υπήρξε κι αυτός μια κατεξοχήν εμφύλια σύρραξη. Όσο "ιερόσυλη" κι αν ακούγεται σήμερα μια τέτοια άποψη, δεν παύει να έχει διατυπωθεί εν θερμώ από τους ίδιους τους επιτελείς της τότε ελληνικής εξόρμησης. "Ουδείς δύναται να προμαντεύση, πού θέλει καταλήξη ο προ ολίγου αρξάμενος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των ημετέρων και των Βουλγάρων", αναφέρει λ.χ. χαρακτηριστικά ο πρόξενος Μοναστηρίου Δημήτριος Καλλέργης στις 11 Σεπτεμβρίου 1904 - δυο μόλις εβδομάδες μετά τη δολοφονία του Παπαπέτρου στο Ξινό Νερό. Εξίσου σαφής είναι επ' αυτού και ο βασικός χρονογράφος του Αγώνα, Γεώργιος Μόδης: "Ο νέος ελληνοβουλγαρικός πόλεμος", γράφει, "απλώθηκε στα βουνά και στους κάμπους, στα χωριά και στις πολιτείες και ακόμα στις ίδιες πολλές φορές οικογένειες. Υπάρχουν παραδείγματα, που ο αδελφός σκότωσε ή συνεργάστηκε στο σκοτωμό του αδελφού και ο υιός στη δολοφονία του πατέρα" ("Μακεδονικός Αγών και Μακεδόνες αρχηγοί", Θεσ/νίκη 1950, σ.79). Οι επιμέρους πληροφορίες για τον εμφύλιο αυτό χαρακτήρα της σύρραξης αφθονούν. Ο βοεβόδας Αποστόλ Πετκώφ των Γιαννιτσών κι ο μακεδονομάχος στην ίδια περιοχή Γκόνος Γιώτας είναι πρώτα ξαδέρφια' ο εξαρχικός ιερέας του χωριού Γιάντσιστα, που σκοτώνεται απ' το σώμα του καπετάν Ματαπά την άνοιξη του 1906, είναι πατέρας του Γιώργη Παπαντωνίου, στελέχους του ελληνικού Κέντρου Βεροίας' ο σλαβόφωνος καπετάν Μητρούσης από το Χομόντος των Σερρών σκοτώνει ύστερα από προτροπή της μητέρας του τον αδερφό της, "βουλγαρίζοντα εκ φόβου", που με τη σειρά του ενεχόταν στο φόνο της γυναίκας και των παιδιών του από κομιτατζήδες' ανάμεσα στους "αλλοεθνείς" που εξολοθρεύει το φθινόπωρο του 1907 ο οπλαρχηγός Παύλος Ρακοβίτης συγκαταλέγεται κι ο κουμπάρος του. "Έστειλα το Ντίνε κι επήρε τρία άλλα παιδιά και επήγε και μου έφεραν από το Οστιμο τον θείον του τον Στόιτσο και τον εσφάξαμε", διαβάζουμε σε κάποιο σημείο των αναμνήσεων του Θύμιου Καούδη. Στη Βελούσινα του Μοναστηρίου, τέλος, ο Σφακιανός Ιωάννης Καραβίτης θα βρεθεί αντιμέτωπος με την απαίτηση ενός ντόπιου πατριαρχικού για εκτέλεση του "προδότη" αδελφού του' "υποψιάστηκα μήπως συντρέχουν άλλοι λόγοι, κληρονομικοί ίσως", σημειώνει στα απομνημονεύματά του, αλλά τελικά διαπράττει το φόνο για λόγους ασφαλείας. Καθόλου περίεργο, λοιπόν, που στα κείμενα τόσο των ίδιων των πρωταγωνιστών της εποχής όσο και πολλών παρατηρητών γίνεται λόγος για εθνικά "κόμματα" (ελληνικό, βουλγαρικό, ρουμάνικο και -κάποιες φορές- μακεδονικό) και όχι για διαμορφωμένα εθνικά σύνολα. 

Τελικό αποτέλεσμα της σύρραξης υπήρξε κι εδώ, όπως και σε κάθε εμφύλιο, η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού. "Παρασυρόμενοι εξ εντοπίων παθών εκδικήσεως", γράφει για τους μακεδονομάχους ο Κων/νος Μαζαράκης (1937), "πολλάκις υπερέβησαν τα όρια της αμύνης και εδημιούργησαν μίση τοπικά, άτινα ποτέ δεν θα εξαλειφθώσι". Έξι δεκαετίες μετά, ο κύκλος δείχνει να μην έχει ακόμη κλείσει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Τάσος Κωστόπουλος "Η απαγορευμένη γλώσσα. Κρατική καταστολή των σλαβικών διαλέκτων στην ελληνική Μακεδονία" (Αθήνα 2000, εκδ. Μαύρη Λίστα). Ένας αιώνας κρατικών σχεδιασμών για την εξάλειψη της γλωσσοπολιτισμικής διαφορετικότητας των Σλαβομακεδόνων της Βόρειας Ελλάδας, με βάση κυρίως αδημοσίευτο αρχειακό υλικό. Ειδική αναφορά στα "ειδικά προγράμματα" της δεκαετίας του '60.

Βασίλης Γούναρης "Εθνοτικές ομάδες και κομματικές παρατάξεις στη Μακεδονία των Βαλκανικών πολέμων", στο συλλογικό "Η Ελλάδα των Βαλκανικών πολέμων" (Αθήνα 1993, εκδ. ΕΛΙΑ). Η εμφύλια διάσταση του "ελληνοβουλγαρικού" ανταγωνισμού του ΙΘ΄αι. και της ένοπλης φάσης του Μακεδονικού Αγώνα.

Σπύρος Καράβας "Το παλίμψηστο των αναμνήσεων του καπετάν Ακρίτα" (περ. Τα Ιστορικά, τ.31, Δεκ.1999). Η κατασκευή της "εθνικά ορθής" ιστοριογραφίας του Μακεδονικού Αγώνα, μέσα από την πλαστογράφηση των απομνημονευμάτων ενός γνωστού μακεδονομάχου από τα εντεταλμένα κρατικά ιδρύματα.

Δημήτρης Λιθοξόου "Ο ελληνικός αντιμακεδονικός αγώνας" (Αθήνα 1998, εκδ. Μεγάλη Πορεία). Η πιο προωθημένη μέχρι σήμερα αναθεωρητική ιστοριογραφική δουλειά πάνω στο θέμα, επικεντρωμένη στα πρώτα στάδια της ελληνικής εξόρμησης (1903-05).

Πέτρος Βότσης "Μακεντόντσετο. Οδοιπορικό μιας πικρίας" (Αθήνα 1998, εκδ. Πλέθρον). Ο Εμφύλιος σε ένα σλαβόφωνο χωριό της Φλώρινας, μέσα από τα μάτια ενός παιδιού της εποχής. Ζωντανή αποτύπωση των βιωμάτων μιας ολόκληρης γενιάς, αποκαλυπτική για τον τραυματικό "εθνικό φρονηματισμό" της από τους πάσης φύσεως "αρμοδίους".

ΔΕΙΤΕ

"Μαύρο Κουτί" (MEGA 17/5/2000). Ρεπορτάζ του Τάσου Τέλλογλου για το συνεχιζόμενο αποκλεισμό των "μη Ελλήνων το γένος" πολιτικών προσφύγων από τη διαδικασία της "άρσης των συνεπειών του Εμφυλίου". Η μοναδική μέχρι σήμερα τηλεοπτική δουλειά για το "ευαίσθητο" αυτό θέμα.

(Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 26/11/2000)