ΠΑΡΑΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Οι γαμπροί του Θερμαϊκού 

1.   2.   3. 

Τα δηλητηριώδη 3 Ε του Εθνους 

Σπονδυλική στήλη του εγχώριου φασισμού στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου ήταν μια οργάνωση που γεννήθηκε και "ανδρώθηκε" στη Θεσσαλονίκη: η "Εθνική Ενωσις Ελλάς" (ΕΕΕ), γνωστότερη σαν "τα Τρία Εψιλον" ή "οι Χαλυβδόκρανοι". Ιδρύθηκε το 1927 με στόχο της την "άμυνα του έθνους" απέναντι σε όλα εκείνα τα νεωτερικά ρεύματα που χαλούσαν την "προαιώνια τάξη" του τυπικού μικροαστού νοικοκύρη -όπως "η από του παγκοσμίου και εντεύθεν παρατηρουμένη έκλυσις των ηθών, η εν μέρει τάσις αρνήσεως της θρησκείας, η συνεχής υπονόμευσις της οικογενείας και πλήρης σχεδόν αδιαφορία περί την Εθνικήν υπόστασιν της Πατρίδος μας, ως επίσης και η εν Θεσ/νίκη και εν Μακεδονία εν γένει παρατηρηθείσα τάσις πάντων των οπωσδήποτε εγκατεστημένων ξένων στοιχείων, προς υπονόμευσιν παντός του Ελληνικού και εξυπηρέτησιν πάσης φύσεως ξένων συμφερόντων". Στους βασικούς εχθρούς συγκαταλεγόταν, φυσικά, και ο ταξικός συνδικαλισμός: οι "τριεψιλίτες" εργάτες αναλάμβαναν, διαβάζουμε, την υποχρέωση "απολύτου πειθαρχίας προς τας διαταγάς της διευθύνσεώς τους" και, γι' αυτό το λόγο, απολάμβαναν την εμπιστοσύνη των εργοδοτών της πόλης ("Εκθεσις συνοπτική επί των σκοπών και της δράσεως της Εθνικής Ενώσεως Ελλάς", Αρχείο Φίλιππου Δραγούμη (Γενάδειος Βιβλιοθήκη), φ.7.3, εγγρ.132γ). Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του πολιτικού λόγου της ΕΕΕ ήταν όμως ο αντισημιτισμός -έκφραση σε μεγάλο βαθμό της διάθεσης των ελλήνων εμπόρων της πόλης να εκτοπίσουν από την πιάτσα τους εβραίους ανταγωνιστές τους. Πρόεδρος της οργάνωσης ήταν ο έμπορος Γ. Κοσμίδης, γραμματέας ο τραπεζικός Δ. Χαριτόπουλος και βασικός προπαγανδιστής της ο αρχισυντάτης της εφημερίδας "Μακεδονία", Νίκος Φαρδής.
Σύμφωνα με την ομολογία των ίδιων των Τριών Εψιλον, το αρχικό ενθοσωτήριο κάλεσμα ελάχιστη ανταπόκριση βρήκε στον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης, μέχρι τη στιγμή που οι Χαλυβδόκρανοι άρχισαν τις μαζικές επιδείξεις δύναμης: παρελάσεις συγκροτημένων τμημάτων στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, εξορμήσεις στην επαρχία (τα εγκαίνια του Παραρτήματος Φλωρίνης λχ θα γίνουν "διά της μεταβάσεως εκ Θεσ/νίκης υπερπεντακοσίων μελών μετά του Προεδρείου"), πρακτική εφαρμογή των αντισημιτικών κηρυγμάτων. Το καθοριστικό σημείο τομής στην ανάπτυξη της οργάνωσης θα έρθει τον Ιούνιο του 1931, με την πυρπόληση της εβραϊκής φτωχογειτονιάς του Κάμπελ. "Πριν από το Κάμπελ", δηλώνει ανενδοίαστα ο συνήγορος της οργάνωσης στη δίκη των ηγετών της τον Απρίλιο του 1932, "η ΕΕΕ είχε 12 παραρτήματα και 3.000 μέλη, τώρα έχει 27 παραρτήματα κι 7.000 μέλη". Εξίσου, αν όχι περισσότερο αποφασιστική γι' αυτή την εξέλιξη, φαίνεται πως υπήρξε η αμέριστη συμπαράσταση των κρατικών αρχών προς τους "εθνικιστές" προασπιστές του νόμου και της τάξης. "Οι τοπικές ελληνικές αρχές φαίνεται ότι κατά κανόνα επιδείκνυαν ανοχή απέναντι στην ΕΕΕ, αν δεν συνεργάζονταν μαζί της, κυρίως στα πλαίσια της αντικομουνιστικής δράσης", διαβάζουμε στην κλασική μελέτη του Γ. Μαυρογορδάτου για την εποχή ("Stillborn Republic", Μπέρκλεϊ 1983, σ.258-9).
Το αρχείο του Φίλιππου Δραγούμη, πολιτευτή της Βόρειας Ελλάδας και Γενικού Διοικητή Μακεδονίας εκείνα τα χρόνια, είναι αρκετά διαφωτιστικό για τις σχέσεις του εγχώριου φασισμού με το κράτος και τον επίσημο πολιτικό κόσμο. Σε επιστολή του πχ προς το Δραγούμη (8/2/32), ο διευθυντής των Παραρτημάτων της ΕΕΕ Αναστάσιος Νταλίπης αναφέρει ότι "διάφορα κονδύλια εψήφισαν ο Δήμος Θεσ/νίκης, το υπουργείον Προνοίας & άι Τράπεζαι Εθνική & Εκδοτική" · επειδή όμως "άι ανάγκαι είναι μεγάλαι" και "τα παραρτήματα του εσωτερικού ζητούν σχεδόν όλα ενίσχυσιν από το κέντρον", υποβάλλει αίτηση για πρόσθετη χρηματοδότηση από τα αποθέματα των πατριωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων: "Σκέφθηκα πως η Πάγκειος θα μπορούσεν ίσως να μας διαθέσει ένα ποσόν. (...) Να μη μου προτείνετε τας ταμειακάς δυσκολίας που έχει τώρα. Οι σκοποί της οργανώσεως είναι οι αυτοί με τους της Παγκείου Επιτροπής & με κάθε σωματείο που έχει εθνικιστικούς σκοπούς" (φ.7.3, εγγρ.131). Ως αντάλλαγμα, προτείνεται διακριτικά η υποστήριξη της ΕΕΕ προς το "Εθνικό Αγροτικό Κόμμα" που έχει στα σκαριά ο Δραγούμης. Πρόταση που γίνεται δεκτή υπό όρους: "Η οργάνωσις αυτή φαντάζομαι πως μόνο στες πόλεις θα μπορούσε να μας φανή χρήσιμη. Δεν αποκρούω να μας υποστηρίξη, αλλά δε νομίζω συμφέρουσα την εμφάνισή της φανερά μαζί μας, ιδίως εις τα χωριά. Καθώς αντιλαμβάνομαι, η οργάνωση αυτή δεν είναι πολιτική και δεν επιδιώκει να πολιτευθή ενεργώς ως κόμμα, αλλά αφανώς να υποστηρίζη άτομα ή κόμματα που συμφωνούν προς το πρόγραμμά της. Αν είναι έτσι, μας συμφέρει απολύτως η αφανής συνεργασία" (Δραγούμης προς Νταλίπη 4/2/32, όπ. παρ, εγγρ. 130).
Ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η κεντρική αλληλογραφία της ΕΕΕ με τη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας το 1934. Εχει μεσολαβήσει το μεσουράνημα της οργάνωσης, με την εντυπωσιακή κάθοδο 3.000 Χαλυβδόκρανων στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1933 ("η προς Αθήναις πορεία" την αποκαλεί στα γράμματά του ο Νταλίπης, συσχετίζοντάς τη με τη μουσολινική "πορεία προς τη Ρώμη") και η πανηγυρική υποδοχή τους από τον αστικό πολιτικό κόσμο της πρωτεύουσας. Μεσουράνημα που θα σημάνει και την αρχή του τέλους, καθώς η ηγεσία της ΕΕΕ βιάζεται να αξιοποιήσει την επιτυχία της και εξαγγέλλει το μετασχηματισμό της παρακρατικής οργάνωσης σε πολιτικό κόμμα. Ακολούθησε η διακοπή της κρατικής χρηματοδότησης και ραγδαία διαρροή των μελών της προς διάφορες κατευθύνσεις. Μετανιωμένο κι επικαλούμενο, μεταξύ άλλων, "την υποστήριξιν την οποίαν είχεν κατά το παρελθόν παρά τε των Στρατιωτικών και Πολιτικών αρχών", το κεντρικό διοικητικό συμβούλιο της Θεσσαλονίκης θα αναδιπλωθεί κατόπιν εορτής, ανακοινώνοντας "την αναβίωσιν της ΕΕΕ ως Σωματειακής Οργανώσεως με γραμμήν την συνέχισιν των παλιών κατευθύνσεων αυτής, διατηρούντες αυστηρώς την εκτός κομμάτων θέσιν της" (φ.19.1, εγγρ.93α). Οι επίδοξοι Ντούτσε είναι σαφέστεροι κατ' ιδίαν: "Θέλωμεν να πιστεύσωμεν", γράφουν δουλοπρεπώς στις 20/1/34 προς τον εκπρόσωπο της Πολιτείας στη Β. Ελλάδα, "ότι επανερχόμενοι προς τας υγιείς αρχάς μας θα τύχωμεν της υμετέρας ενισχύσεως εξ ής απεστερήθημεν συνεπεία της επ' εσχάτων παρεκκλίσεως της ΕΕΕ των αρχικών αυτής κατευθύνσεων, εξ ής προήλθεν και η κατά της οργανώσεων ημών δυσμένεια της Σεβαστής Κυβερνήσεως"...



Αποφασίζομεν και ξεαποφασίζομεν 

Τριανταπέντε χρόνια μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη από το παρακράτος της συμπρωτεύουσας, ένα πράγμα είναι σαφές: η θανατηφόρα "αντισυγκέντρωση" των "υγιώς σκεπτομένων εθνικοφρόνων", εκείνο το απόγευμα της 22ας Μαϊου 1963, δεν ήταν ένα έκτακτο φαινόμενο αλλά μια αρκετά συνηθισμένη εκδοχή "αγώνα" ενάντια στους "εθνοπροδότες" της τότε εποχής και τις παραφυάδες τους. Το αποδεικνύει καλύτερα απ' οτιδήποτε άλλο μια μικρή λεπτομέρεια, που πέρασε στα "ψιλά" της σχετικής ιστοριογραφίας. Πρόκειται για την επίσημη τοποθέτηση της τότε στρατιωτικής ιεραρχίας, όπως κωδικοποιήθηκε στο σχετικό "ενημερωτικό" σήμα του ΓΕΣ προς όλες τις μονάδες της χώρας.
Ο βουλευτής της ΕΔΑ ψυχορραγούσε ακόμα όταν, το μεσημέρι της 24ης Μαϊου 1963, το 2ο Γραφείο του ΓΕΣ έστειλε το εν λόγω σήμα (Φ.281.3/9/424648) με την ένδειξη "κατεπείγον" και τον τίτλο "Ο κομμουνισμός προκαλεί". Πρόκειται για μια ανενδοίαστη υπεράσπιση της δυναμικής καταστολής των "ερυθρών πρακτόρων" από τους "αγανακτισμένους πολίτες": "Οι υπό το προσωπείον των `Φίλων της Ειρήνης' κομμουνισταί μετά την αποτυχούσαν προσπάθειαν εμφανίσεως εις Αθήνας, δια της περιβοήτου πορείας ειρήνης, εξεστράτευσαν εις Θεσσαλονίκην. Ούτω εγκατασταθέντες, προχθές, εις κεντρικήν αίθουσαν και τοποθετήσαντες έξωθι ταύτης μεγάφωνα, ήρχισαν δια της εκφωνήσεως κομμουνιστικών συνθημάτων να προκαλούν τους διερχομένους πολίτας. Ως ήτο φυσικόν, η προκλητικότης αύτη των κομμουνιστών επροκάλεσεν την αγανάκτησιν των διερχομένων πολιτών, οίτινες και απεδοκίμασαν τους εκτρεπομένους ερυθρούς πράκτορας, διασωθέντας τελικώς εκ της δικαίας οργής του αγανακτισμένου λαού χάρις εις την άμεσον κινητοποίησιν ισχυράς δυνάμεως Χωροφυλακής. Ο λαός της Θεσσαλονίκης, προκληθείς υπό των ερυθρών πρακτόρων, έδωσε την απάντησίν του, διότι είναι πλέον γνωστόν ότι σκοπός των δήθεν φιλειρηνιστών δεν είναι ο αγών δια την ειρήνην αλλά η προπαγάνδα δια την συνθηκολόγησιν και την παράδοσιν εις τους επιβουλευομένους την ελευθερίαν της χώρας μας ερυθρούς τυράννους". Το σήμα (το πρωτότυπο του οποίου βρίσκεται στο Αρχείο του Φίλιππου Δραγούμη, υπουργού Αμυνας τους αμέσως επόμενους μήνες), φέρει την υπογραφή του συνταγματάχη Ζαλαχώρη, διευθυντή του 2ου Γραφείου.
Ομως τα πράγματα κάπου στράβωσαν. Ο Λαμπράκης ξεψύχησε, η υπόθεση πήρε τις διαστάσεις που γνωρίζουμε, η αστυνομική ηγεσία της Θεσσαλονίκης βρέθηκε στον πάγκο του κατηγορούμενου ως ηθικός αυτουργός του εγκλήματος. Σαν καλοί δημόσιοι λειτουργοί, οι καραβανάδες φρόντισαν να τα μαζέψουν: ένα λακωνικό σήμα, το μεσημέρι της 27/5/63, ενημέρωνε τους παραλήπτες του προηγούμενου ότι η περισπούδαστη ανάλυση περί του μαθήματος που δόθηκε στους ερυθρούς πράκτορες "ακυρούται" (Φ.281.3/10/424687). Ούτε γάτα, ούτε ζημιά. "Η ατυχέστατη διατύπωσις του πρώτου σήματος διωρθώθη δια της ακυρώσεως αυτού", διαβάζουμε στην επίσημη ενημέρωση του υπουργού Αμυνας προς το νέο πρωθυπουργό Π. Πιπινέλη (7/7/63). "Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να επισημαίνωνται και να επεξηγούνται οι κίνδυνοι εκ των ανατρεπτικών του κοινωνικού καθεστώτος ενεργειών, καθώς και εκ των υπονομευτικών κατ' αυτού προπαγανδών και να μη δίδωνται σαφείς και επιτακτικαί οδηγίαι διά την διαφώτισιν και την προληπτικήν προφύλαξιν του στρατεύματος, της ασφαλείας της χώρας και της δημοσίας τάξεως απ' αυτών"...



Τα χνάρια της ΕΚΟΦ

Θεσσαλονίκη, 1 Απριλίου 1998: Βράδυ των φοιτητικών εκλογών και τα αίματα στο αμφιθέατρο του Ανατομείου έχουν ανάψει. Ολοκληρώνεται η καταμέτρηση των ψήφων για το νέο ΔΣ της Ιατρικής και οι πανηγυρισμοί της ΔΑΠ και των περί αυτήν φουντώνουν: "Ο Καλαμπόκας γαμάει τις μάνες σας", "γαμιέται ο Τεμπονέρας κι η μάνα του", είναι τα ευφάνταστα συνθήματα που κυριαρχούν. Η ευθυμία των νικητών μετατρέπεται σε ντελίριο, όπως καταγγέλλει η Ριζοσπαστική Παρέμβαση Ιατρικής, όταν στην αίθουσα κάνει τη θριαμβευτική της εμφάνιση η σημαία με το δικέφαλο, την οποία οι πιο θερμόαιμοι είχαν -κατά δήλωσή τους- προμηθευτεί από τον ναζιστικό "Στόχο". Στο τσακίρ κέφι οι μέλλοντες γιατροί της ΔΑΠ, προσπαθούν να πείσουν ότι είναι σε θέση να αναβιώσουν τις παραδόσεις της ΕΚΟΦ... 
Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 1960. Μέσα σε κλίμα έντασης και απροκάλυπτων τραμπουκισμών, το Γ' Πανσπουδαστικό Συνέδριο οδηγείται σε διάσπαση. Οι σύνεδροι που αποχωρούν καταγγέλλουν τη νεολαία της ΕΡΕ για πολιτική εκμετάλλευση του συνεδρίου και για συνειδητή προσπάθεια φίμωσης των εκπροσώπων των φοιτητών. Αποκαλύπτουν ότι το συνέδριο προετοιμάστηκε "μυστηριωδώς", ότι οι εισηγήσεις ανατέθηκαν μεροληπτικά μόνο σε φίλους της κυβερνητικής παράταξης, ότι οι ακροατές όφειλαν να επιδεικνύουν στην είσοδο δελτία που μοιράζονταν από τα γραφεία της ΕΡΕ, ότι το προεδρείο επιβλήθηκε και δεν ψηφίστηκε από τους συνέδρους κ.ο.κ. Κυρίως, όμως, δηλώνουν την άρνησή τους να συμμετάσχουν σε διαδικασίες που φιμώνουν τους συνέδρους σε σημείο να καταγράφονται τα ονόματα εκείνων που τολμούσαν να καταψηφίσουν τις προτάσεις της πλειοψηφίας με τη ρητή διαβεβαίωση ότι σύντομα "θα κανονισθούν".
Την παραμονή των Χριστουγέννων, μεγάλη ομάδα φοιτητών της ΕΡΕ και της ΕΚΟΦ μπουκάρουν στην αντικαραμανλική "Μακεδονία", σπάνε τζάμια και επιτίθενται στους συντάκτες. Αιτία τα δημοσιεύματα της εφημερίδας για τα αίσχη που σημειώθηκαν στο Πανσπουδαστικό Συνέδριο. Την επομένη, τους τραμπουκισμούς καταδικάζουν όλα ανεξαιρέτως τα αντιπολιτευτικά κόμματα, οι νεολαίες και οι δημοσιογραφικές ενώσεις. Και ενώ ο υπουργός Βορέίου Ελλάδος τηρεί σιγήν ιχθύος, ο περιβόητος αστυνομικός διευθυντής Μήτσου κάνει ό,τι περνά από το χέρι του για να υποβαθμίσει το συμβάν. Οπως έγινε αργότερα γνωστό, μεταξύ των "διαμαρτυρομένων" ήταν και ο γιος του. Κάτω από τη γενική κατακραυγή ότι "οι τεντιμπόιδες της ΕΡΕ και της ΕΚΟΦ" παραμένουν ασύλληπτοι, η αστυνομία αναγκάζεται και συλλαμβάνει στην αρχή τρεις, αργότερα άλλους πέντε από τους πρωταίτιους. Ετσι, στις 28 Δεκεμβρίου οδηγούνται στην εισαγγελία οι οκτώ νεαροί κατηγορούμενοι για τους βανδαλισμούς κατά της "Μακεδονίας". Ανάμεσά τους και κάποια ονόματα γνωστά και από τη μετέπειτα πολιτική δράση τους. Εναντίον τους απαγγέλθηκαν οι κατηγορίες της εξύβρισης, της απλής σωματικής βλάβης και της φθοράς ξένης ιδιοκτησίας σε συνδυασμό με το νόμο 4.000 (περί τεντιμποϊσμού), της παράνομης βίας, της απειλής και της διατάραξης της κοινής ησυχίας. Στη δίκη, οι κατηγορούμενοι ζήτησαν συγγνώμη από την εφημερίδα και έτσι απηλλάγησαν (1/4/61).
Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της "Μακεδονίας", οι φοιτητές που προκάλεσαν τα επεισόδια είχαν τις ευλογίες της κυβέρνησης και του ίδιου του πρωθυπουργού. τον οποίο είχαν επισκεφθεί προτού "εκστρατεύσουν" στη Θεσσαλονίκη. Σε φωτογραφία που δημοσίευσε η εφημερίδα στις 29 Δεκεμβρίου, ο Κ. Καραμανλής περιστοιχίζεται από αρκετούς από τους συλληφθέντες της Θεσσαλονίκης. Αντιγράφουμε από τη λεζάντα: 1) Δημ. Καρέλας, αντιπρόεδρος του συνεδρίου, μέλος της ΕΚΟΦ, συλληφθείς. 2) Αγγελος Μπρατάκος, εκ των ηγετών της ΕΚΟΦ, συλληφθείς. 3) Φωτ. Παπαγεωργίου, πρόεδρος του συνεδρίου. 4) Χάρης Καρατζάς, στέλεχος της ΕΚΟΦ, συλληφθείς. 5) Παύλος Μανωλόπουλος, πρόεδρος της ΕΚΟΦ. 6) Αχιλλέας Καραμανλής. 7). Γ. Βλάχος, στέλεχος νεολαίας ΕΡΕ. 8) Γ. Αλεφαντάκης. Στη φωτογραφία διακρίνονται επίσης οι Χ. Φύσσας, γενικός γραμματέας του συνεδρίου και Ν. Κατσαρός, μέλος του ΔΣ της ΕΚΟΦ.



(Ελευθεροτυπία, 17/5/1998)

 

www.iospress.gr                                  ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ  -   ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ