ΟΙ ΑΝΙΘΑΓΕΝΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Οι τελευταίοι πρόσφυγες

1.  /  2.

"Είμαστε όλοι ανακατωμένοι"

"Με συγχωρείτε που μιλάω έτσι δύσκολα, αλλά τα ελληνικά τα έμαθα στο αντάρτικο". Ο συνομιλητής μας είναι σήμερα 64 χρόνων. Γεννήθηκε σε ένα χωριό της Φλώρινας. Μικρό παιδί βγήκε στο βουνό. Δεκάξι χρόνων έχασε το μάτι του και τραυματίστηκε βαριά στις μάχες του Γράμμου. Δυόμισι χρόνια φρουρούσε τον Φλωράκη. Γνώρισε καλά τον Ζαχαριάδη και αργότερα συνεργάστηκε στην προσφυγιά με τον Μπελογιάννη. Σήμερα απαγορεύεται η είσοδός του στο ελληνικό έδαφος.
Ο Αλεξάντερ Πόποφσκι είναι πρόεδρος της "Ενωσης των Μακεδόνων που κατάγονται από τη Μακεδονία του Αιγαίου". Θεωρείται από το ελληνικό κράτος "ιδιαίτερα επικίνδυνος" εφόσον δραστηριοποιείται στο χώρο των πολιτικών προσφύγων που κατάγονται από την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και είναι η μόνη κατηγορία που έχει εξαιρεθεί από το νόμο που επέτρεψε τον επαναπατρισμό. Ο ίδιος αρνείται με χαμόγελο τις κατηγορίες. "Πρέπει να σας πω ότι η Ενωσή μας δεν είναι πολιτική ούτε κομματική οργάνωση. Αγωνιζόμαστε για τα ανθρώπινα δικαιώματα των Μακεδόνων, αγωνιζόμαστε για ειρηνικά Βαλκάνια. Είμαστε αντίθετοι σε κάθε εξτρεμιστική άποψη. Πιστεύουμε σε μια Ευρώπη χωρίς σύνορα. Το μόνο μας αίτημα είναι να μπορούμε να γυρίσουμε στους τόπους μας, γιατί εκεί γεννηθήκαμε. Εμείς οι Μακεδόνες δεν θέλουμε, όπως μας κατηγορούν, να πάρουμε αυτό το μέρος και να το δώσουμε στους Σέρβους ή τους Βουλγάρους. Εμείς θέλουμε να 'μαστέ στα πλαίσια της Ελλάδας, αλλά να είμαστε ισότιμα."
Τον συναντήσαμε στα γραφεία της "Ενωσης" στο Μοναστήρι, λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα Ελλάδας-ΠΓΔ Μακεδονίας. "To 1913 με χασάπικα μαχαίρια μοιράστηκε η Μακεδονία μεταξύ Ελλήνων, Βουλγάρων και Σέρβων. Είμαστε ανακατωμένοι όλοι οι λαοί εδώ, το θέλεις δεν το θέλεις. Εμείς μαζί πολεμήσαμε το 1821, πολεμήσαμε στην επανάσταση του Ιλιντεν, πολεμήσαμε ενάντια στους Τούρκους, τους Ιταλούς, τους Γερμανούς και τους Βουλγάρους. Νομίζαμε ότι με την απελευθέρωση θα βρισκόμαστε κι εμείς ισότιμα στη χώρα μας. Οτι θα μπορούσαμε να κλάψουμε και να τραγουδήσουμε στη γλώσσα μας."
Μήπως με την επιστροφή των προσφύγων θα δημιουργηθούν προβλήματα με τις περιουσίες τους; Ο Πόποφσκι βλέπει ότι οι λύσεις θα βρεθούν, όπως συνέβη και με όλους τους άλλους πολιτικούς πρόσφυγες που επέστρεψαν. "Οι μεγαλύτεροι από μας έχουν συντάξεις και δεν θα επιβαρύνουν το ελληνικό κράτος. Οι νεώτεροι έχουν εγκατασταθεί, έχουν κάνει οικογένειες και δεν επιθυμούν να γυρίσουν. Απλώς διεκδικούν το δικαίωμα να επισκέπτονται τη γη των πατέρων τους. Οσο για τα επαγγέλματά μας, υπάρχουν πολλοί μορφωμένοι, γιατροί, μηχανικοί, που μπορούν να βοηθήσουν την ανάπτυξη της Ελλάδας. Στο δικό μου το χωριό, το Ντόλνο Κότορι (Κάτω Υδρούσα), δεν τα έδωσαν αλλού τα χωράφια όσων έφυγαν. Τα μοίρασαν μεταξύ τους. Αλλά καλά έκαναν. Για να ζήσουν λίγο καλύτερα. Δεν έχουμε κανένα παράπονο. Αντί να είναι παρατημένα τα χωράφια, καλύτερα να τα δουλεύει κάποιος και να τρέφεται μια οικογένεια."
Μια μόνο φορά επιτράπηκε στον Πόποφσκι να διαβεί τα σύνορα της Ελλάδας, από τότε που έφυγε, με την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού. "Ηταν 24 Σεπτεμβρίου 1995 που πέθανε ένας φίλος, ο Κώστας Γκότσης. Την πρώτη μέρα δεν με άφησαν. Την επομένη μου επέτρεψαν να μπω τέσσερις ώρες για την κηδεία. Υστερα από 48 χρόνια πήγα και φίλησα την πόρτα του μητρικού μου σπιτιού. Τώρα το έχει κάποιος και βάζει μέσα άχερα. Πήγα βράδυ. Δεν ήθελα να γίνει έτσι. Θέλω να γυρίσω όπως έφυγα, με ψηλά το κεφάλι. Νόμιζαν ότι θα κλάψω. Δεν έκλαψα."
Ξαναδοκίμασε να περάσει στην Ελλάδα ο Πόποφσκι στις 20 Ιουλίου για το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία στη Μελίτη. Είμαστε παρόντες στη σκηνή στα σύνορα. Μαζί με τη σύζυγό του, που κατάγεται από χωριό της Καστοριάς, έμεινε ψύχραιμος την ώρα που του αρνήθηκαν και πάλι. Στράφηκε μόνο στον αστυνομικό που έλεγχε τα διαβατήρια και του θύμισε την καταγωγή του: ο αστυνομικός είναι ανιψιός του.

ΟΙ ΜΕΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΕ

ΒΑΣΚΑ ΗΛΙΕΒΑ. Η εθνική τραγουδίστρια της ΠΓΔΜ, κατάγεται από την ελληνική Μακεδονία. Βρέθηκε στην άλλη πλευρά των συνόρων στο τέλος του εμφυλίου. Πρώτη φορά κατάφερε να παραβρεθεί σε μεγάλο γλέντι στο Αμμοχώρι της Φλώρινας τον περασμένο Γενάρη. Στο μεγάλο πανηγύρι του προφήτη Ηλία στη Μελίτη (20.7) ξανατραγούδησε τα μέχρι πρότινος απαγορευμένα τραγούδια για τους ντόπιους, και 'κείνοι την καταχειροκροτούσαν συγκινημένοι. "Ως πότε τα σύνορα δεν θα μας αφήνουν να επικοινωνούμε ελεύθερα", αναρωτήθηκε χαιρετώντας τους στην, επί πολλά χρόνια "ανύπαρκτη", κοινή τους γλώσσα.

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΠΕΤΣΑΛΝΙΚΟΣ. Ο υπουργός Μακεδονίας-Θράκης, για άγνωστους ως τώρα λόγους, φοβάται τις αυξανόμενες αδελφοποιήσεις και τις πολιτιστικές ανταλλαγές των Δήμων και Κοινοτήτων των περιφερειών του με διάφορες βαλκανικές πόλεις και χωριά. Σε άκρως απόρρητη σχετική εγκύκλιό του προς τους ανεξάρτητους, υποτίθεται, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης ζητά "να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες εντός των πλαισίων της κυβερνητικής πολιτικής, γιατί σε διαφορετική περίπτωση ενδέχεται τα αποτελέσματα να είναι διαφορετικά από εκείνα που επιδιώκει η χώρα μας". Ενθαρρύνοντας περαιτέρω την αυτενέργεια της αυτοδιοίκησης "αποφασίζει και διατάσσει": "Οι εμπλεκόμενοι τοπικοί φορείς να προσυνεννοούνται με τα αρμόδια όργανα του Υπουργείου Εξωτερικών και του Υπουργείου Μακεδονίας - Θράκης"!

ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΥΦΗΣ. Δάσκαλος και συγγραφέας, από τα Αλωνα-Αρμένσκο του νομού Φλώρινας. Τιμημένος ανθυπολοχαγός το 1940-41, ΕΑΜίτης, όμηρος των κατακτητών, κυνηγημένος μετά τη Βάρκιζα, μαχητής του Δημοκρατικού Στρατού, βρέθηκε στην Τασκένδη και μετά το 1952 στο Βουκουρέστι. Επαναπατρίστηκε το 1985, αλλά ποτέ δεν ξέχασε τους "ανιθαγενείς" Μακεδόνες συντρόφους του που βρίσκονται ακόμα στην προσφυγιά. "Το 1987 -γράφει στην φλωρινιώτικη εφημερίδα "Κοινή Γνώμη", στις 19.6.1993- ταξίδεψα από την Αθήνα να παραβρεθώ σε χαρά γάμου συγγενών μου στα Σκόπια. Την ώρα της επιστροφής ήρθε να με χαιρετήσει ο παιδικός μου φίλος Αναστάσης Ναούμ Γιουρούκης, ογδόντα χρονών τότε. Με βουρκωμένα μάτια με σφιχταγκάλιασε. 'Πάρε με μαζί σου, αγαπητέ, βάλε με στη βαλίτσα σου! Σαν πας στο χωριό, όλους να τους χαιρετήσεις. Να γλυκοφιλήσεις το ρημαγμένο μας σπίτι, τα αγριόχορτα της αυλής' ".

ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. "Οι ντόπιοι της Φλώρινας τράβηξαν τα πάνδεινα τις περασμένες δεκαετίες. Φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, βασανίστηκαν, στερήθηκαν την ελληνική ιθαγένεια, θεωρήθηκαν (στην καλύτερη περίπτωση) πολίτες δεύτερης διαλογής. Εξαιτίας του Ψυχρού Πολέμου, η πλειοψηφία των Φλωριναίων έχαιρε τέτοιας 'εκτιμήσεως' από την Πολιτεία, ώστε ο Σοφοκλής Βενιζέλος είχε πει το 1962 στον Τάκο Μακρή 'είναι γνωστόν ότι εκλέγεσθε εις ύποπτον περιφέρειαν'! Και τούτο επειδή ο Μακρής είχε κάμει ανοίγματα στο ζήτημα. Είχε αποτολμήσει να φέρει δυο χιλιάδες (περίπου) πρόσφυγες από τη Γιουγκοσλαβία και τους ξανάδωσε την ελληνική ιθαγένεια. Μέχρι κι ο Μακρής - φαντάσου!- ύποπτος βουλευτής." ('Κοινή Γνώμη', 28.9.91). 

ΜΙΜΗΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ. Ο ποιητής και λόγιος Μίμης Σουλιώτης είναι από τους πρώτους που έθεσαν το πρόβλημα της επιστροφής των πολιτικών προσφύγων ανεξαρτήτως "γένους". Στην εφημερίδα της Φλώρινας "Κοινή Γνώμη" που διηύθυνε είχε αναλύσει το απαράδεκτο και φασιστικής έμπνευσης ιδεολόγημα: "Η επίμαχη διατύπωση συνεπάγεται ότι υπάρχουν, όχι μόνο 'μη Ελληνες κατά το γένος', παρά και 'Ελληνες αναντάμ παπαντάμ' ή αλλιώς 'Ελληνες από σόι'. Με άλλα λόγια, ορισμένοι Ελληνες είναι 'πιο Ελληνες' από τους υπόλοιπους, καθότι κατάγονται από 'σόι', είναι Ελληνες 'ράτσας' κλπ. Αλλά ο φυλετισμός έχει ξεπεραστεί. Τα 'γένη' και οι 'ράτσες' ανήκουν σε προαστικά ιδεολογήματα, που αναπαλαιώνονται από τους παλιούς και νεότερους φασισμούς. Δεν είναι σκυλιά οι Ελληνες ώστε ν' ανήκουν σε γένη!" (3.7.1993)

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΝΟΥΚΑΣ. Ο πρώην γενικός επιθεωρητής του "παιδωμαζώματος" και μετέπειτα προπαγανδιστής της 21ης Απριλίου εξηγούσε το 1969 τους λόγους για τους οποίους είναι απαράδεκτος ο επαναπατρισμός των πολιτικών προσφύγων γενικώς. Οπως διαπιστώνουμε, πρόκειται για την ίδια ακριβώς επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται σήμερα για τον αποκλεισμό των "μη ελλήνων το γένος": "Είναι πράγματι εκ πρώτης όψεως οδυνηρόν να μη συσταίνη τις τον επαναπατρισμόν ανθρώπων οι οποίοι κάποτε ήσαν πραγματικοί Ελληνες και τους κατέστησεν εχθρούς της Ελλάδος ο κομμουνισμός. Πλην όμως είναι εθνικώς επιβεβλημένον να λάβωμεν αυτήν την σκληράν θέσιν, διότι γνωρίζομεν πολύ καλώς τον κίνδυνον όστις κρύπτεται όπισθεν της υπό ανάπτυξιν μεγάλης εφόδου του Κομμουνισμού, διά την ελευθερίαν της Ελλάδος. Και είμεθα πεπεισμένοι, ότι θα κριθούν πολύ αυστηρώς υπό της ιστορίας οι πνευματικοί ιδία άνθρωποι, οι οποίοι διά σειράς συλλογισμών προσπαθούν να πείσουν ως εθνικώς χρήσιμον τον επαναπατρισμόν τοιούτων εχθρών της Ελλάδος. Η Ελλάς ποτέ δεν πρέπει να επιτρέψη να εισέλθουν εις αυτήν ανθέλληνες, αλλά μόνον Ελληνες." ('Το Παιδωμάζωμα', Αθήναι 1969, σελ. 312).


ΚΑΝΑΔΟΙ. Από τις 11 το πρωί έως τις 9 το βράδι της 20ης Ιουλίου 96, οι αρχές του συνοριακού σταθμού της "Νίκης" υπέβαλαν σε καψόνι, μπροστά στα μάτια μας, τα παιδιά ενός χορευτικού συγκροτήματος που ερχόταν από την όμορη Δημοκρατία προσκεκλημένο από τον πολιτιστικό σύλλογο της Μελίτης για το βραδινό πανηγύρι. Καναδοί πολίτες όλοι, και οι συνοδοί τους, "ύποπτης" όμως εθνικής ταυτότητας, έπρεπε να υποστούν τον εθνικό μας τσαμπουκά. Ως τυπικό κώλυμα προβλήθηκε η "άνευ αδείας καλλιτεχνική εμφάνισή τους σε ελληνικό έδαφος"! Μετά από πιέσεις της αντιπροσωπείας του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι και πολύωρες διαπραγματεύσεις, τελικά κρατήθηκαν οι παραδοσιακές φορεσιές τους και οι χορευτές πέρασαν ατομικά με την τουριστική τους στολή! Οταν αργότερα ο Γιώργος Λιάνης πληροφορήθηκε το γεγονός, είπε: "Είναι το άκρον άωτον του παραλογισμού. Το άκουσα και μου 'ρθε να φύγω στη μέση του πανηγυριού. Γύρισα στο μοίραρχο που καθόταν δίπλα μου και του είπα, 'τελικά οι στολές είναι επικίνδυνες ή οι άνθρωποι και οι ιδέες τους;'. Κι αυτός μου δικαιολογήθηκε ότι ακολούθησε το γράμμα του νόμου. 'Σιγά ρε', του λέω".

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Δημήτρη Λιθοξόου "Ο Φίλιππος Δραγούμης για τη μετονομασία της μακεδονικής γλώσσας" (εκδ. Κορέστια, Κορυδαλλός 1996). Σχολιασμένο απόρρητο υπόμνημα προς το Γενικό Επιτελείο Στρατού που έγραψε ο γνωστός πολιτικός το Νοέμβριο του 1948. Πολύ χρήσιμο για την ιστορική κατανόηση της σύγχρονης διαμάχης περί ονομάτων και τη θέση των προσφύγων.

Ειρήνης Λαγάνη "Το 'παιδομάζωμα' και οι ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις 1949- 1953" (εκδ. Ι.Σιδέρης, Αθήνα 1996). Προσπάθεια ιστορικής προσέγγισης ενός θέματος "ταμπού", από μια πανεπιστημιακό που εργάστηκε και ως επιστημονικός συνεργάτης στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η ερμηνεία που δίνεται στη μεταστροφή της επίσημης ελληνικής στάσης που κάποια στιγμή έπαψε να επιδιώκει τον επαναπατρισμό των παιδιών που έφυγαν από τη χώρα κατά τον εμφύλιο.

"Ζόρα" (Πολιτική Επιθεώρηση του Ουράνιου Τόξου). Το κάπως δυσεύρετο περιοδικό περιλαμβάνει πληροφορίες για πρόσφατα κρούσματα στέρησης ιθαγένειας ή άρνησης εισόδου σε πολίτες που κατάγονται από "εθνικώς ύποπτες" περιοχές της Μακεδονίας.

ΔΕΙΤΕ

Πριν από τη βροχή (Before the rain) του Μίλτσο Μαντσέφσκι (1994). Αγγλο- γάλλο-ΠΓΔ Μακεδονική ταινία, βραβευμένη με το μισό λιοντάρι της Βενετίας και απαγορευμένη μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα. Μέσα από τρείς απλές ιστορίες καταλαβαίνει κανείς ότι αν το μακεδονικό μωσαϊκό αφεθεί στα χέρια των εθνικιστών και των θρησκόληπτων θα οδηγηθεί σε τραγωδίες ανάλογες μ' αυτές της Βοσνίας.

Πρέσπες του Τάκη Χατζόπουλου (1966). Βραβευμένο στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ντοκιμαντέρ το οποίο, παρά τις δυσκολίες της εποχής, τολμά να καταγράψει τα εθνολογικά προβλήματα και τα εμφυλιακά τραύματα του χώρου της Δ. Μακεδονίας.

Το μετέωρο βήμα του πελαργού του Θόδωρου Αγγελόπουλου (1992). Εξαιρετική ποιητική απεικόνιση των πληγών που αφήνει η συνοριακή διευθέτηση ενός πολυεθνοτικού χώρου πάνω στον οποίο αναπτύχθηκαν με τραγικό τρόπο διάφορες "μεγάλες ιδέες". Χωρισμένες οικογένειες ένθεν και ένθεν της μεθορίου, πολιτικές διώξεις, διαιρέσεις των ανθρώπων με βάση τη φυλή, τη γλώσσα ή το θρήσκευμα, μεγάλες ή μικρές ανθρώπινες τραγωδίες.

(Ελευθεροτυπία, 4/8/1996)